اسکوریال

اِسکوریال \ eskoriyāl\ (در اسپانیایی: اِل اِسکوریال)، مجموعۀ یکپارچه و بزرگی از بناهای سلطنتی اسپانیا، در بر گیرندۀ دِیر، کاخ، آرامگاه، کلیسای جامع، مدرسه و کتابخانه. ایـن مجموعه، کـه در شهر کوچک اسکوریـال ــ جمع‌ (2005م): 768 ، 13 تـن ــ در حدود 40 کیلومتری شمال غرب مادرید قرار دارد، نمونۀ برجستۀ معماری اسپانیا، و دارای گنجینۀ ارزشمندی از آثار هنری و کتابهای خطی است.
این مجموعه، با نام دِیر سلطنتیِ قدیس لورِنثویِ اسکوریال، در سدۀ 16م به فرمان فِلیپۀ (فیلیپ) دوم، شاه اسپانیا، ساخته شد. فلیپه دو انگیزه برای این کار داشت: 1. ساخت آرامگاهی برای شاهان اسپانیا، که خواستۀ پدرش، امپراتور کارل پنجم (نیز شاه اسپانیا با عنوان کارلوس یکم) بود؛ 2. ادای نذر خود در ساخت یک دیر و پیشکش آن به قدیس لورِنثو (لاورِنتیوس)، به پاس پیروزی‌اش بر فرانسویان در روز یادکرد این قدیس (10 اوت 1557). فلیپه در 1563م خوان باوتیستا دِ تولِدو، معمار اسپانیایی دورۀ نوزایی (رُنسانس) را که در ایتالیا آموزش دیده بود، مأمور این کار کرد. تولدو طرح کلی بنا را ریخت و کار ساخت آن را از بخش جنوبی آغاز کرد، اما در 1567م درگذشت و شاگردش، خوان دِ اِرّرا (ه‌ م)، جانشین او شد. اررا تا 1584م ساخت مجموعه را تکمیل کرد. او در طرح این مجموعه بازنگریهای بسیاری انجام داد، ازجمله برای کلیسا نقشه‌ای تازه کشید. اررا با ساخت اسکوریال، بسیار پرآوازه شد و سبکی که در معماری آن به کار بست، معروف به سبک اررا، تا نیم سدۀ بعد بر معماری اسپانیا حاکم بود. شاه فلیپه در زمان ساخت اسکوریال، پیوسته به آنجا سرکشی می‌کرد و پس از به پایان رسیدن کار، تا پایان زندگی‌اش در کاخ این مجموعه اقامت گزید.

طرح کلی مجموعۀ اسکوریال به شکل مستطیلی بزرگ، به درازای 206 و پهنای 161متر است که چهار برج در چهار گوشۀ آن قرار دارد. این مستطیل به سه بخش تقسیم می‌شود که در بخش میانی، کلیسا و حیاط آن، موسوم به حیاط پادشاهان، قرار گرفته است. بخشهای شمالی و جنوبی، که در دو سوی کلیسا جای دار‌ند، هریک به پنج حیاط مرکزی ــ یک حیاط بزرگ و چهار حیاط کوچک ــ تقسیم می‌شوند کـه دو طبقه ساختمان در پیرامونشان ساخته شده است. کاخ شاهی، مدرسه، کتابخانه و دفاتر اداری مجموعه در بخش جنوبی، و اتاقهای مسکونی راهبان دِیر در بخش شمالی واقع‌اند. مجموعه دارای سه ورودی است که در ضلع غربی قرار گرفته‌اند: ورودی اصلی که به حیاط کلیسا گشوده می‌شود، و دو ورودی در دو سوی آن که به مدرسه و دیر راه دارند.
کلیسا که در میان مجموعه جای گرفته، دارای گنبد و دو برج است و ارتفاعی بیش از دیگر بخشهای مجموعه دارد. نقشۀ این کلیسا به شکل صلیب یونانی، و نمای آن به سبک دوریک است. درون کلیسا با نقاشیهایی از لوکا جوردانو و کلاودیو کوئِلیو، و تزییناتی فاخر از هنرمندان مکتب شیوه‌گری آراسته شده است که در آن زمان، رو به زوال بود. در زیرزمین کلیسا سردابی هشت‌ضلعی، موسوم به آرامگاه همۀ شاهان، قرار دارد. پیکر همۀ شاهان و ملکه‌های درگذشتۀ اسپانیا، از کارلوس یکم (امپراتور کارل پنجم) تا کنون، به‌جز سه تن، در تابوتهایی سنگی از مرمر سیاه، در این سرداب نهاده شده است.

نمای اسکوریال از سمت ورودی اصلی آن، همانند دژی نظامی است. دیوارهای بلند و حجیم، که از گرانیت خاکستری ساخته شده‌اند، چهره‌ای ساده و سنگین به این مجموعه داده‌اند. اسکوریال مجموعه‌ای بسیار بزرگ است؛ برای نمونه، مجموع طول راهروهای آن به 160 کم‌ می‌رسد. سبک کلی معماری مجموعه برگرفته از سبک نوزایی ایتالیایی است که خود ریشه در معماری کلاسیک رومی دارد. در این مجموعه، سادگی تزیینات با خطوط استوار و با‌صلابت درآمیخته، و نمایی باشکوه پدید آورده است؛ اما این سادگی مفرط ظاهر مجموعه را خشک و دلگیر کرده است. در فضاهای درونی، اتاقهای کاخ شاهی به‌نسبت کوچک و بی‌پیرایه‌اند که این نشانۀ باورهای دینیِ زهدگرایانۀ فلیپۀ دوم است؛ اما در برابر، کلیسا بزرگ و دارای تزیینات فراوان است، ازجمله محراب اصلی کلیسا با تندیسهای برنزیِ زراندود، کار لِئونه و پُمپِئو لِئونی، پدر و پسر پیکره‌ساز ایتالیایی، آراسته شده است.

با اینکه بسیاری از تابلوهای نقاشی از اسکوریال به مادرید برده شده‌اند، هنوز هم مجموعۀ ارزشمندی از آثار هنرمندان بنام، همچون وِلاثکِث (وِلاسکوئِز)، ریبِرا، تیسیَن، تینتورِتّو و اِل گرِکو، در آنجا نگه‌داری می‌شود. کتابخانۀ مشهور اسکوریال در بر گیرندۀ نزدیک به 000،40 کتاب نایاب و نسخه‌های خطی کهن، ازجمله به عربی است. نقاشیهای ارزشمند سقف این کتابخانه را پِلِگرینو تیبالدی، هنرمند ایتالیایی، در 1590-1592م کشیده است.
اسکوریال در زمان جانشینان شاه فلیپه کمتر مورد استفاده قرار گرفته، و از 1861م، دیگر اقامتگاه شاهان اسپانیا نبوده است.

مآخذ

CE, 6th edition;
EA, 2006;
EB, 2010 (under «El Escorial»);
GLE ;
ME, 2009 (under «El Escorial»).
بخش هنر و معماری جهان