اسکودار

اِسکودار \ eskodār\ (در ترکی: اوسکودار)، شهری در شمال غربی ترکیه، بر کرانۀ شرقی تنگۀ بسفر، که بخشی از مادرشهر استانبول به‌شمار می‌آید. شهر اسکودار با 50 متر ارتفاع از سطح دریا، در جانب آسیایی تنگۀ بسفر و درست در مقابل بخش اروپایی استانبول واقع است («دانشنامۀ جدید...»، ذیل «اسکودار»). اسکودار در محدودۀ شهرداری استانبول قرار دارد و یکی از پرجمعیت‌ترین نواحی این مادرشهر است («دانشنامۀ ترک»، ذیل «اسکودار»؛ «دانشنامۀ میهن»، ذیل «استانبول»). این شهر در گذشته، خروسوپولیس نامیده می‌شد (استرابن، 455؛ گزنفون، «آناباسیس»، 509، «هلنیکا»، 29). به باور برخی از پژوهشگران، این نام از واژۀ یونانی خروسوس، به معنی طلا، مشتق شده است، زیرا در سدۀ 6ق‌م، در دوران تسلط ایرانیان بر آسیای صغیر، مالیات شهرهای مختلف ناحیه را که به‌صورت طلا بود، در این شهر گرد‌آوری می‌کردند؛ ازاین‌رو، آنجا را خروسوپولیس، یعنی شهر طلا یا شهر طلایی، نام نهادند (سامی، ذیل اسکدار؛ İA، ذیل «اسکودار»).
اسکودار شهری کهن به‌شمار می‌آید و در طول تاریخ، همواره محل تاخت‌وتاز اقوام گوناگون بوده است. پیشینۀ آن دست‌کم به سدۀ 7ق‌م بازمی‌گردد. در آن زمان، مِگاراییها که در خالکِدون (کادی‌کوی کنونی) ساکن بودند، در اطراف این محل، کارگاههای کشتی‌سازی پدید آوردند. در سال 410ق‌م، خروسوپولیس به‌دست آتنیها فتح شد. بیثونیاییها (بیتینیاییها) در سال 280ق‌م، با بنیاد نهادن حکومتی پادشاهی، ادارۀ شهر خروسوپولیس را به‌دست گرفتند. در 74ق‌م، رومیان این شهر را تصرف کردند (İA، «دانشنامۀ میهن»، همان‌جاها). خروسوپولیس در زمان امپراتوری بیزانس، روستای کم‌اهمیتی بود. سپاهیان مسلمان در نبرد با امپراتوری بیزانس و به‌هنگام محاصرۀ کنستانتینوپل (قسطنطنیه) از اسکودار به‌عنوان پایگاه استفاده می‌کردند («دانشنامۀ میهن»، همان‌جا).

اورخان در 739ق/ 1338م اسکودار را تصرف کرد و ازآن‌پس، این شهر جزو قلمرو عثمانی (شاو، 44؛ EI 1، ذیل «اسکودار»)، و پایگاه عثمانیها برای تسخیر قسطنطنیه شد («دانشنامۀ ترک»، همان‌جا؛ «دانشنامۀ میهن»، ذیل «اسکودار»). عثمانیها، پس از فتح قسطنطنیه (استانبول) در 857ق/ 1453م، برای اسکودار اهمیت بسیاری قائل شدند. بیشترین گسترش و آبادانی اسکودار در زمان سلطان سلیمان قانونی انجام گرفت (ML، ذیل «اسکودار»؛ اولیاچلبی، 471).
جمع‌ )1990م): 623‘395 تن.

مآخذ

اولیاچلبی، سیاحت‌نامه (ض: اولیاچلبی سیاحتنامه‌سی)، به‌کوشش احمد جودت و دیگران، 1314-1357ق/ 1896- 1938م، ج 1؛
سامی، شمس‌الدین، قاموس الاعلام، استانبول، 1306-1316ق/ 1889- 1899م؛
شاو، استنفرد (ض: استانفورد) جی و ازل کورال شاو، تاریخ امپراطوری عثمانی و ترکیۀ جدید، ترجمۀ محمود رمضان‌زاده، مشهد، 1370ش، ج 1؛
نیز:

EI 1; İA; ME, 2009; ML; Strabo, The Geography, tr. & ed. H. L. Jones, LCL, London/ Cambridge (MA), 1923-1936, vol. V; Türk Ansiklopedisi, Ankara, 1968-1984; Xenophon, Anabasis, tr. C. L. Brownson, ed. E. H. Warmington, LCL, London/ Cambridge (MA), 1922; id., Hellenica, tr. C. L. Brownson, ed. E. H. Warmington & T. E. Page, ibid., 1918-1921, vol. I; Yeni Türk Ansiklopedisi, Istanbul, 1985; Yurt Ansiklopedisi, Istanbul, 1981-1984.
جلال خسروشاهی (دبا)