نویسنده (ها) :
بخش فلسفه
آخرین بروز رسانی : چهارشنبه 27 آذر 1398 تاریخچه مقاله
آراءُ اَهْلِ الْمَدینَةِ الْفاضِلَةārāʾ-o ahl-el-madīnat-el-] [fāzela (یا مبادی آراءِ اهل المدینة الفاضلة)، کتابی دربارۀ مسائل بنیادی فلسفه و فن سیاست از معلم ثانی، ابونصر فارابی (259- 339ق/873-950م) که بیشتر به اعتبار مؤلف آن، تا مدتها به عنوان مهمترین اثر فلسفی ـ سیاسی در جهان اسلام شناخته میشده است. این کتاب شامل دو بخش است. در بخش نخست از مسائل متداول در بحثهای فلسفی، و در بخش دوم از مباحث مربوط به سیاست و جامعه سخن گفته میشود. فارابی نگارش این کتاب را در بغداد آغاز کرد و در شام به پایان رساند (331ق/943م). کتاب با بحث دربارۀ «وجود نخستین» که همۀ موجودات از او صدور یافتهاند، آغاز میشود. بخش دوم با فصلی زیر عنوان نیاز آدمی به اجتماع و همکاری آغاز میشود. فارابی اجتماعات انسانی را به کامل و غیرکامل تقسیم میکند. اجتماعات کامل بر 3 قسماند: بزرگ (عظمى)، میانی (وسطى) و کوچک(صغرى). نخستین آنها اجتماع همۀ ساکنان «معموره»، دومی اجتماع یک ملت در بخشی از معموره و سومی اجتماع اهل یک شهر است. اجتماعات غیرکامل، شامل اجتماعات روستا، محله، کوچه و خانهاند. خیر و کمال در شهر و اجتماعات بزرگتر از آن به دست میآید و شهری که مردانش در آنچه موجب سعادت است، با یکدیگر همکاری کنند، «مدینۀ فاضله» خواهد بود و شرط تشکیل اجتماع فاضل و ملت فاضله و معمورۀ فاضله نیز همین است. رئیس اصلی مدینۀ فاضله که پیشوا و رئیس امّتِ فاضله و رئیس تمامی معموره نیز هست، باید به طور فطری از 12 خصلت برخوردار باشد: تندرست (کامل الاعضاء) و خوشفهم و خوش حافظه و هوشمند و خوشبیان و دوستدار آموزش باشد، بر خوراک و پوشاک و نکاح حریص نباشد، راستی و راستگویان را دوست، و دروغ و دروغگـویـان را دشمن دارد، کریمالنفس و بلندطبع، به زر و سیم بیاعتنا، دوستدار داد و دادگران و دشمن ستم و ستمگران باشد و ارادۀ نیرومند داشته باشد. گرد آمدن همۀ این خصال در یک فرد دشوار است. از اینرو، هرگاه 6 یا 5 شرط نخستین در کسی یافت شود، همو رئیس خواهد بود و اگر چنین کسی نیز نباشد، قوانین و سنتی که رؤسای پیشین مدینه وضع کردهاند، به قوت خود باقی خواهد ماند. کسی که جانشین رئیس نخستین میگردد، باید علاوه بر شرایطی که از کودکی و بر پایۀ فطرت در او هست، 6 شرط دیگر نیز پس از رشد در او تحقق یافته باشد: حکیم و عالم به شرایع و سنتها و تواریخ باشد، نیروی استنباط و ابتکار داشته باشد، در مسائل مستحدثه صاحبنظر و اجتهاد باشد، صلاح کارِ مدینه را تشخیص دهد، قدرت ارشاد از طریق سخنوری داشته باشد و سرانجام، فنون جنگ را بداند و بتواند خود در عملیات جنگی شرکت کند. هرگاه فردی که همۀ این شرایط در او جمع باشد، یافت نگردد، بلکه دو تن یافت شوند که یکی حکیم باشد و دیگری بقیۀ صفات را داشته باشد، آن دو به اشتراک رئیس خواهند بود و اگر این صفات در میان چند تن پراکنده شود و آن چند تن با یکدیگر هماهنگی داشته باشند، همۀ آنان سرانِ بزرگِ مدینهاند. مقولۀ مدینۀفاضله پیشاز فارابی نیزتوسط برخی اندیشمندان و حکما، ازجمله افلاطون (در جمهوریت) و ارسطو (در سیاست) مطرح شده است.*