ارهاش، سیستم گروه خونی

اِرْهاش،سیسْتِمِ‌گُروهِ‌خونی [ sīstem-e gorūh-e xūnī-ye erhāš] ، نظامی برای طبقه‌بندی خون،براساس بودن‌یانبودن پادگِن (آنتی ژن) ارهاش ــ که عامل ارهاش نیز نامیده می‌شود ــ روی غشاء سلولی گویچه‌های سرخ خون. اگر هنگام انتقال خون به فرد ارهاش منفی،یعنی فاقد این‌پادگن،خون ارهاش مثبت تزریق شود، عامل ارهاش‌برای او خطرمی‌آفریند. هنگامی‌که برای نخستین‌بار، خونی که ازنظر ارهاش با خون فردی ناسازگار است،به او تزریق می‌شود، آثار نامطلوبی بر جای نمی‌گذارد و صرفاً دستگاه ایمنی بدن او، با تولید پادتَن (آنتی بادی)های ضد ارهاش، به ورود پادگن ارهاش بیگانه واکنش نشان می‌دهد؛ اما اگر پس از تشکیل پادتنها، دوباره خون ارهاش مثبت به همان فرد تزریق شود، این پادتنها به گویچه‌های سرخ خونِ تزریق شده حمله می‌کنند و باعث گرد هم آمدن یا چسبیدنشان به یکدیگر می‌شوند. نتیجۀ این روند که خون کافت یا هِمولیز (تخریب گویچه‌های سرخ خون) نام دارد، موجب بیماری شدید، و گاه حتى مرگ فرد می‌شود.
طی دوران بارداری، برای فرزندان ارهاش مثبتی که والدینشان با یکدیگر ناسازگاری سیستم (دستگاه) گروه خونی ارهاش دارند، اگر مادر ارهاش منفی و پدر ارهاش مثبت باشد، خطر مشابهی وجود دارد. معمولاً نخستین فرزند چنین والدینی در معرض خطر نیست، مگر اینکه مادر، به سبب تزریق خون ناسازگار، قبلاً دارای پادتنهای ضدعامل ارهاش شده باشد. البته طی زایمان نیز ممکن است مقدار کمی از خون جنین وارد جریان خون مادر شود؛ در این صورت، مادر پادتنهای ضدعامل ارهاش می‌سازدکه در آبستنیهای بعدی،به هر جنینی‌که ارهاش ناسازگار با او داشته باشد، حمله می‌کنند. این بیماری که اِریتْروبِلاستوزِ جنینی (ه‌ م) یا بیماری خون‌کافتی (هِمولتیک) نوزادان نام دارد، می‌تواند برای جنین، یا حتى برای نوزاد تا مدت کوتاهی پس از تولد کشنده باشد.
درمان اریتروبلاستوز جنینی معمولاً مستلزم یک یا چند بار تعویض خون است. اگر میان مادر و فرزند ناسازگاری ارهاش وجود داشته باشد، می‌توان پس از نخستین زایمان، با تزریق واکسن گاماگلوبولین ضدارهاش به‌مادر از این بیماری پیشگیری کرد. پیش از آنکه دستگاه ایمنی مادر فرصت یابد پادتن تولید کند، واکسن ارهاش همۀ گویچه‌های سرخ جنین را در خون مادر از بین می‌برد.
اگرچه صفت ارهاش منفی در بیشتر مناطق دنیا نادر است، تقریباً در 15٪ از سفیدپوستان اروپا، کانادا و ایالات متحده دیده می‌شود. بیشترین میزان بروز این صفت در میان باسْکهای ساکن پیرِنه (25٪ تا 35٪)، بَربَرهای افریقا و بادیه‌نشینهای سینا (18٪ تا 30٪) است.
دستگاه گروه خونی ارهاش به صورت جداگانه در 1939م توسط فیلیپ لِوین و اوفِس اِسْتِـتْسِن، و در 1940م توسط کارل لانْدشتایْنِر و اَلِگزاندِر وینِر کشف شد. از آن زمان، چندین پادگن ارهاش دیگر نیز شناخته شده است، اما نخستین و شایع‌ترینشان، همان ارهاش یک (Rh0 یا D) است که سبب شدیدترین واکنش ایمنی می‌شود و مهم‌ترین عامل تعیین‌کنندۀ صفت ارهاش فرد است.
ظاهراً همۀ پادگنهای ارهاش توسط 3 گروه از ژنهای به هم پیوسته تولید می‌شوند که در جایی نزدیک به انتهای بازوی کوتاه کروموزوم شمارۀ یک قرار دارند. (104)