اسفندیار اغلی

اسفندیار اُغلی \ esfand[i]yār-oqli\ ، یا بنی‌جاندار، از خاندانهای حاکم ‌آسیای ‌صغیر که 174 سال (690-864ق/ 1291-1460م) بر ایالتـهای قسطمـونی و سینوپ ــ پافلاگونیۀ سابـق ــ در کرانۀ غربی دریای سیاه، فرمان راندند.
این خاندان به جاندار اُغوللاری (از مشاغل دربار سلجوقی؛ جاندار به معنی محافظ است) نیز مشهورند؛ اما تاریخ‌نگاران عثمانی آنان را به اسفندیار‌بیک، هشتمین امیر این سلسله که 47 سال فرمان راند، نسبت داده‌، و اسفندیار اغوللاری یا اسفندیار‌زادگان نامیده‌اند (اوزون‌ چارشیلی، «تاریخ...»، 81 ، «امیرنشینها...‌»، 127-128). اینان به قزل‌احمدلو، منسوب به قزل‌احمد، یازدهمین فرمانروای این خاندان، نیز نامبردارند (منجم‌باشی، 29؛ زامباور، 224؛ اوزتونا، 37).
حکومت خاندان اسفندیار اغلی از آغاز تا انجام، با فراز و نشیبهایی همراه بوده است. آنان در آغاز، تابع سلجوقیان روم، آنگاه ایلخانان و سپس عثمانیها بودند و مدتی نیز به‌طور مستقل فرمان راندند (همو، 38). تبار این خاندان به‌طور دقیق دانسته نیست. برخی آنان را از اُغُزها و تیرۀ کایی (همو، 39)، یا آلایوند (یوجل، 54) می‌دانند، اما آنان نسب خود را به خالد بن ولید می‌رساندند (منجم‌باشی، همان‌جا). مسلم این است که آنان ترکمانانی بودند (یوجل، 55) که در زمان سلجوقیان، روم (آسیای صغیر) را گشودند (ابوالفدا، 431).

مآخذ

ابوالفدا، تقویم البلدان، ترجمۀ عبدالمحمد آیتی، تهران، 1349ش؛
زامباور، ادوارد فون، نسب‌نامۀ خلفا و شهریاران، ترجمۀ محمدجواد مشکور، تهران، 1356ش؛
منجم‌باشـی، احمد بـن لطف‌الله، صحـائف الاخبـار، تـرجمۀ احمد نـدیم، استانبول، 1285ق، ج 3؛
نیز:

Öztuna, Y., Büyük Türkiye Tarihi , Istanbul, 1983, vol. I;
Uzunçarṣılı, İ., H., Anadolu Beylikleri, Ankara, 1969;
id., Osmanlı Tarihi, Ankara, 1982, vol. I;
Yücel, Y., Çoban-Oğulları Candar-Oğulları Beylikleri, Ankara, 1980.
علی‌اکبر دیانت (دبا)