ارته سوراس

اَرْته سوراس [arta sūrās]، برگردان یونانی نام چند شخصیت ایرانی که صورت ایرانی باستان آن بایستیŗtasūra-٭ و فارسی باستان ŗtaөūra-٭ به معنای «دارای نیروی رته (نظم گیهانی)» بوده باشد و صورتهای اکدی و ایلامی آن نیز در کتیبه‌ها آمده است ( ایرانیکا، II/652؛ مایرهُفر، 166؛ هینتس، I/771؛ هلک، 703).
برخی از منابع کهن از ارته‌سوراس نامی یاد می‌کنند که در دوران آستیاگ و کورش دوم شهرب هیرکانیه بوده است؛ این شخص ظاهراً همان کسی است که در منابع دوره‌های بعد، از اهـالی هیرکانیـه و از درباریان بانفوذ کمبـوجیه معرفی می‌شـود ( ایرانیکا، همانجا؛ یوستی، 37-38). این ارته‌سوراس از مرگ بردیا آگاه بود و نخست اسفندادات را به جای او معرفی کرد، اما سپس داریوش را در رسیدن به تخت شاهی یاری داد (بریان، 1/151، 414، 425؛ داندامایف، 104، نیز 89، حاشیۀ 14؛ کونیگ، 158). وی اندکی پس از داریوش درگذشت (بریان، 1/890).
از دوران داریوش دوم نیز از سرداری با این نام یاد می‌شود که این پادشاه او را برای سرکوبی برادرش، ارسیتس، به سوریه فرستاد. ارته‌سوراس پس از دوبار شکست از ارسیتس، سرانجام و با همراهی یونانیان، بر او پیروز شد (داندامایف، 259؛ نیز نک‌ : اُمستد، 399؛ کونیگ، 158-159).
در زمرۀ اطرافیان اردشیر دوم نیز شخصی به نام ارته‌سوراس بوده که پلوتارک او را«چشم اردشیر»خوانده(نک‌ : بریان، 1/986)، و از اهالی بلخ بوده است (امستد، همانجا). برخی او را با ارته‌سوراس پیش‌گفته یکی دانسته‌اند ( ایرانیکا، همانجا؛ یوستی، 38).
علاوه بر اینها، در پیمان‌نامه‌ای یافت شده از نیپور، متعلق به 418ق‌م، نام ارته سورو (صورت اکدی ارته‌سوراس)، به عنوان شاهد، ذکر شده که از رعایای گوبریاس (فرمانروای بابل) بوده است (کونیگ، 159).
در میان لوحه‌های اقتصادی یافت‌شده در تخت‌جمشید نیز نام ایردَ‌شوره (صورت ایلامی ارته‌سوراس) آمده است (هلک، همانجا)، یک‌بار به عنوان نام انباردار سلطنتی دورۀ داریوش اول و باردیگر به عنوان نام یکی از مأموران حکومت خشیارشا.

مآخذ

بریان، پیر، امپراتوری هخامنشی، ترجمۀ ناهید فروغان، تهران، 1381ش؛
نیز:

Dandamaev, M. A., A Political History of the Achaemenid Empire, tr. W. J. Vogelsang, Leiden, 1989;
Hallock, R. T., Persepolis Fortification Tablets, Chicago, 1969;
Hinz, W. and H. Koch, Elamisches Wörterbuch, Berlin, 1987;
Iranica ;
Justi, F., Iranisches Namenbuch, Marburg, 1895;
König, F.W., «Artasûra», Reallexikon der Assyriologie, ed. E. Ebeling and B. Meissner, Berlin/Leipzig, 1928, vol. I;
Mayrhofer, M., Onomastica Persepolitana, Wien, 1973;
Olmstead, A. T., History of the Persian Empire, Chicago, 1948.
عسکر بهرامی