بجیله

بَجیله، یکی از قبایل مشهور عرب قحطانی که در صدر اسلام نقش مهمی در حوادث عراق داشت. نام این قبیله ــ که فرزدق نیز از آن در اشعار خود یاد کرده (1/ 371) ــ مآخوذ از نام بجلیه، دختر صعب‌بن سعدالعشیره است (سمعانی، 2/ 91؛ قلقشندی، 1/ 329؛ ابن اثیر، 1/ 279).
سلسله نسب بجلیه به درستی معلوم نیست، اما بیشتر منابع آنها را مانند قبیلۀ خثعم منسوب به انماربن اراش بن عمرو بن غوث دانسته‌اند که در یمن ساکن بودند (ابن‌قتیبه، 64؛ ابن‌درید، 515؛ ابن‌حزم، 10/ 484؛ قس: ابن‌اثیر، همانجا؛ برای محل زندگی آنها، ‌ﻧﻜ : همدانی، 71، 116، 119، 120-122؛ کوسن دوپراسوال، I/ 190,II/ 48). به گفتۀ یعقوبی در 10ق قیس بن غربه پیشوایی بجلیه را در دست داشت (2/ 79).
یکی از مهم‌ترین نبردهایی که این قبیله در آن شرکت داشت، واقعۀ جبله میان ایرانیان و اعراب در عام‌الفیل بود (ابوعبید، 1/ 62؛ نولدکه، 373). بجلیه از جمله قبایلی به شمار می‌رفت که پس از فتح مکه، مسلمان شدند. گفته‌اند جریربن عبدالله به نمایندگی از بجلیه به همراه تنی جند از افراد قبیله نزد پیامبر(ص) آمد و اسلام آورد (ابن اسعد، 1/ 347؛ سمعانی، همانجا) و از طرف آن حضرت مأمور شد تا بت ذوالخلصه را که بت مشترک قبایل دوس، خثعم و بجلیه بود، نابود کند (طبری، 3/ 158؛ کلبی، 35-36؛ ابن هشام، 1/ 88-89؛ علی، 6/ 270-271. جریر در نبرد قادسیه، فرماندهی نیروی فرستاده شده از بجلیه را بر عهده داشت (دینوری، 122؛ ابن اثیر، همانجا؛ نیز ‌ﻧﻜ : طبری، 3/ 486).
به‌سبب شرکت بجلیه در جنگهای فتوح، عمربن خطاب آنان را که دوست داشتند در شام سکنى گزینند، در غنایم شریک کرد (همو، 3/ 462؛ بلاذری، 353، 373) و آنگاه پیشوایی گروهی از بجلیه را به عرفجة بن هرثمه داد و جریر را پیشوای تیرۀ دیگری از آن قبیله کرد (طبری، 3/ 462، 471؛ قس: یعقوبی، 2/ 142-143). در زمان امام علی(ع) افراد این قبیله در نبردهای جمل و صفین شرکت داشتند؛ هرچند در جنگ صفین گروهی از آنان در نبردهای جمل و صفین شرکت داشتند؛ هرچند در جنگ صفین گروهی از آنان با سپاه علی(ع) و گروهی دیگر با سپاه شام همراه بودند (طبری، 4/ 500، 561، 562؛ دینوری، 144-146، 172؛ کحاله،؛ 1/ 65؛ ‌ﻧﻜ : ﻫ د، یزید بن اسد، نیز جریربن عبدالله).

مآخذ

ابن اثیر، علی، اسدالغابة، قاهره، 1286ق؛
ابن حزم، علی، جمهزةانساب العرب، به کوشش عبدالسلام محمدهارون، قاهره، 1382ق/ 1962م؛
ابن‌درید، محمد، الاشتقاق، به کوشش عبدالسلام محمدهارون، بیروت / بغداد، 1378ق/ 1958م؛
ابن‌سعد، محمد، الطبقات الکبرى، بیروت، دارصادر؛
ابن قتیبه، عبدالله، المعارف، به کوشش ثروت عکاشه، قاهره، 1960م؛
ابن هشام، عبدالملک، السیرة النبویة، به کوشش مصطفى، سقا ودیگران، قاهره، 1355ق/ 1936م؛
ابوعبید بکری، عبدالله، معجم ما استعجم، به کوشش مصطفى سقا، بیروت، 1403ق/ 1983م؛
بلاذری، احمد، فتوح البلدان، به کوشش عبدالله انیس طباع، بیروت، 1407ق/ 1987م؛
دینوری، احمد، الاخبار الطوال، به کوشش عبدالمنعم عامر، قاهره، 1380ق/ 1960م؛
سمهانی، عبدالکریم، الانساب، به کوشش عبدالرحمان بن یحیى معلمی، حیدرآباددکن، 1383ق/ 1963م؛
طبری، تاریخ؛
علی، جواد، المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، بیروت، 1978م؛
فرزدق، دیوان، بیروت، 1414ق/ 1994م؛
قلقشندی، احمد، صبح الاعشى، قاهرهف 1963م؛
کحاله، عمررضا، معجم قبائل العرب، بیروت، 1405ق/ 1985م؛
کلبی، هشام، الاصنام، به کوشش احمدزکی پاشا، قاهره، 2000م؛
نولدکه، تئودور، تاریخ ایرانیان و عربها در زمان ساسانیان، ترجمۀ عباس زریاب، تهران، 1358ش؛
همدانی، حسن، صفة جزیرة العرب، به کوشش هاینریش مولر، لیدن، 1884م؛
یعقوبی، تاریخ، بیروت، دارصادر؛
نیز:

Caussin de Perceval, A.P., Essai sur l’histoire des Arabes, Paris, 1847.
شادی دایی رضامقدم