امیر مجلس

اَمیرِ مَجْلِس، عنوانِ منصبی در دستگاه سلجوقیان آسیای صغیر و سپس سلاطین مملوك مصر. «امیر» به معنای فرمانده سپاه است؛ چه، امیر مجلس در واقع بر هزار سرباز فرماندهی داشت و بدین‌سبب، او را از «امرای هزاره» می‌شمردند (قلقشندی، 4/ 19؛ ابن‌دواداری، 9/ 309، 358؛ برای تفصیل، نک‌ : ه‌ د، استادالدار). اولین اشاره به «امیر مجلس» در منابع، ظاهراً به عصر سلاجقۀ آسیای صغیر باز می‌گردد (عینی، 1/ 387؛ «دائرةالمعارف ... »، II/ 141-142).
وظیفۀ رسمی امیر مجلس در دوران ممالیك مصر، نخست نظارت بر تشریفات مجلس سلطان بوده است (ابن تغری بردی، 7/ 183؛ حطیط، 222). این وظیفه سپس در دوران سلطنت ملك ظاهر بیبرس (حك‌ 658-676 ق/ 1260-1277 م) تغییر یافت و امیر مجلس از آن پس سرپرستی و نظارت بر بعضی از امور مربوط به خدمات عمومی را نیز در دست گرفت (ابن تغری بردی، 7/ 185). امیر مجلس در میان دیگر امیران هزاره، مقام سوم و چهارم داشته (قلقشندی، 4/ 18؛ ایالُن، 68، 59)، و گاهی مقدم بر امیر سلاح (ه‌ م) بوده است (همو، 69). گاه نیز امیر مجلس به عنوان شخص مورد اعتماد سلطان به مأموریتهای مهم سیاسی فرستاده می‌شد (ابن دواداری، 8/ 377).
امیر مجلس همانند دیگر امیران هزاره در دربار سلطان دفتر و محل كار خاص داشت كه «بیت» خوانده می‌شد.

مآخذ

ابن تغری بردی، النجوم الزاهرة، قاهره، 1357 ق/ 1938 م؛
ابن دواداری، ابوبكر، كنزالدرر، ج 8، به كوشش اولریش هارمان، قاهره، 1391 ق/ 1971 م، ج 9، به كوشش هانس روبرت رومر، قاهره، 1379 ق/ 1960 م؛
حطیط، احمد، حاشیه بر تاریخ الملك الظاهر ابن شداد، ویسبادن، 1403ق/ 1983م؛
عینی، محمود، عقدالجمان فی تاریخ اهل الزمان، به كوشش محمد محمد امین، قاهره، 1407- 1408 ق/ 1987-1988 م؛
قلقشندی، احمد، صبح الاعشى، قاهره، 1383 ق/ 1963 م؛
نیز:

Ayalon, D., «Studies on the Structure of the Mamluk Army-III», Bulletin of the School of Oriental and African Studies, London, 1965, vol. XVI;
Türkiye diyanet vakfı İslâm ansiklopedisi, Istanbul, 1995.
منوچهر پزشك