اَخْتَری، مصلحالدین مصطفی بن شمسالدین احمد (د ح 968ق/ 1561م)، فقیه و لغت شناس ترك. وی در قره حصارِ افیون زاده شد و بههمین جهت او را قره حصاری نیز مینامند (اختری، 2؛ بغدادی، 2/ 434؛ «دائرةالمعارف...»، .(II/ 184 از تاریخ تولد، حوادث زندگانی و استادان وی مطلبی در منابع نیامده است. او از زادگاه خود به كوتاهیه كوچ كرده، و تا پایان عمر در همانجا به مدرّسی مشغول بوده است (ثریا، 4/ 373). اختری از علمای عهد سلطان سلیمان قانونی (حك 926-974ق/ 1520-1566م) است (حاجیخلیفه، 1/ 31؛ سامی، 2/ 803) و در ادبیات عرب، علم لغت و علوم دینی تبحر داشته YA, I/ 327؛ عطایی، 20). تاریخ درگذشت او را به اختلاف 961ق (ثریا، همانجا)، 968ق (عطایی، همانجا؛ حاجیخلیفه، 1/ 574) و 986ق (بروسهلی، 1/ 225) آوردهاند.
آثار
الف ـ چاپی
اختری كبیر، مهمترین اثر وی، فرهنگی عربی - تركی است كه به گفتۀ خود او بر پایۀ فرهنگهای مهم عربی چون صحاح جوهری، الدستور، التكمله، المجمل، المغرب و المتقدمة (ظاهراً مقدمةالادب زمخشری) و جز اینها تألیف شده است و در آن واژههای دشوار و لغاتی كه كاربرد بیشتری دارند، فراهم آمده، و بر حسب حروف كلمات ــ نه ریشۀ آنها ــ و به ترتیب حروف تهجی (در 28 باب و هر باب در 28 فصل) تدوین شده است (نك : ص 2-3). اختری اثر خود را در سه حجم مختلف كبیر، متوسط (اوسط) و صغیر تنظیم و تألیف كرده است (عطایی، همانجا؛ اولیا چلبی، .(IX/ 27 اختری كبیر كه حاوی 40 هزار كلمه است، به نوشتۀ مؤلف در 952ق در كوتاهیه پایان یافته (نك : ص 1203) و نخستین بار در 1242ق/ 1826م در استانبول به چاپ رسیده است. پس از آن نیز بارها در تركیه، مصر، ایران، هند و كریمه در قطعهای مختلف و در یك یا دو مجلد چاپ شده است. این فرهنگ به سبب در برداشتن گویشهای محلی نواحی قره حصار افیون و كوتاهیه و نیز از نظر زبانشناسی دارای اهمیت است (IA, I/ 228).
ب ـ خطی
1. تاریخ اختری، به زبان عربی، در شرح حال پیامبران از آدم تا خاتم و خلفای راشدین و نیز برخی از بزرگان اسلام (بروسهلی، همانجا؛ بغدادی، 2/ 434- 435) كه یك نسخه از آن در كتابخانۀ فاتح استانبول (دفتر...، 241) و نسخهای دیگر در پاریس موجود است (بلوشه،شم 5880). 2. جامع المسائل، دربارۀ برخی از مسائل فقهی كه به ام الفتاوی نیز معروف است (بغدادی، همانجا؛ زركلی، 7/ 228). نسخههایی از آن در كتابخانههای سلیمانیه، و قلیچ علی پاشا موجود است («دائرةالمعارف»، همانجا). 3. شرح الرسالة الكفوی فی الادب. از این اثر فقط یك نسخه در كتابخانۀ سلیمانیۀ استانبول وجود دارد (همانجا).