احمد شاملو

اَحْمَدِ شامْلو، فرزند محمدحسین شاملوی مشهدی (د 1264ق/ 1848م)، از استادان نامدار قلم نسخ ایران. وی بجز نسخ، همۀ اقلام متداول، از آن میان نستعلیق را خوش، و شکسته را عالی می‌نوشته است (بیانی، احوال...، 1/ 40). وی را باید از جملۀ پیروان شیوۀ میرزا احمد نیریزی به‌شمار آورد که قلم نسخ را به درجات عالی رسانده‌اند (همو، «خط»، 1/ 772). احمد، خوشنویس سرکاریِ محمد ولی میرزا فرزند فتحعلی شاه قاجار و استاد خط او بوده است. وی «احمد شاملو» رقم می‌کرده و عباراتی چون: «حقیر عزلت جو» و «غلام عقیدت خو»، «بندۀ اخلاص جو» همراه با رقم خود به کار می‌برده است (همو، احوال، 1/ 40، 4/ 239).

آثـار

الف ـ نسخ خطی

1. رسالۀ ذخیرة الآخرة، به قلم نسخ کتابت خفی ممتاز با ترجمۀ فارسی به قلم نستعلیق با رقم و تاریخ 1217ق (همان، 1/ 40، 4/ 16؛ آتابای، فهرست کتب...، 554-556). 2. قرآن جانمازی، به قلم نسخ خفی غبار و رقاع عالی کتابت شده، «حسب‌الامر... محمد ولی میرزای قاجار...»، با رقم و تاریخ 1227ق (همو، فهرست قرآنها...، 182-183؛ بیانی، همان، 4/ 16). 3. یک نسخۀ دعای ابوحمزۀ ثمالی به قلم نسخ کتابت با ترجمۀ فارسی به نستعلیق خوش و حواشی به شکستۀ کتابت عالی، با رقم و تاریخ 1232ق (آتابای، فهرست کتب، 332-334؛ بیانی، همان، 4/ 239). 4. یک نسخه صحیفۀ سجادیه به قلم نسخ با ترجمۀ فارسی به نستعلیق کتابت خفی خوش در مجموعۀ بیانی (همان، 1/ 40).

ب ـ مرقع

بیانی از مرقعی عظیم شامل بخشی از آثار او در یک مجموعۀ خصوصی یاد می‌کند که «جملۀ اقلام متداول اسلامی حتی کوفی را در آن مشق کرده است» و رقعه‌های نستعلیق آن به قلم دو دانگ عالی و به تاریخ 1222ق بوده است (همانجا).

ج ـ قطعات

دو قطعه به قلم نسخ کتابت با رقم و تاریخهای 1218 و 1222ق موجود در کتابخانه‌های سلطنتی [پیشین] و آستان قدس رضوی (همان، 4/ 16؛ آتابای، فهرست مرقعات...، 1). چهار قطعه به قلم شکستۀ کتابت جلی و خفی با رقم و تاریخ کتابت بین 1218 تا 1249ق در مجموعۀ بیانی [هم‌اکنون در موزۀ هنرهای تزیینی تهران] (بیانی، همان، 4/ 239). همچنین یک قطعه به قلم شکستۀ کتابت خفی ممتاز با رقم و تاریخ 1220ق در یک مجموعۀ خصوصی (همانجا). نیز یک قطعه به قلمهای ثلث و رقاع کتابت خوش از مرقعی در کتابخانۀ ملک و قطعه‌ای به قلم رقاع خوش در یک مجموعۀ خصوصی در تهران (همان، 4/ 16؛ همایون فرخ، 736). قطعه‌ای به قلم نستعلیق جلی در کتابخانۀ ملی تهران (ملی، 6/ 8-9) و رقعه‌ای به قلم نسخ در کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران (مرکزی، 14/ 3708).

مآخذ

آتابای، بدری، فهرست قرآنهای خطی کتابخانۀ سلطنتی، تهران، 1351ش؛
همو، فهرست کتب دینی و مذهبی خطی کتابخانۀ سلطنتی، تهران، 1352ش؛
همو، فهرست مرقعات کتابخانۀ سلطنتی، تهران، 1353ش؛
بیانی، مهدی، احوال و آثار خوشنویسان، تهران، 1345ش؛
همو، «خط»، ایرانشهر، تهران، 1342ش؛
مرکزی، خطی؛
ملی، خطی؛
همایون، فرخ، رکن‌الدین، سهم ایرانیان در پیدایش و آفرینش خط در جهان، تهران، 1350ش.

فاطمه رادمنش