ابن بصیص

اِبْنِ بُصَيْص‌، شيخ‌ نجم‌الدين‌ موسی‌ بن‌ علی‌ بن‌ محمد حلبی‌ (651 - ذيقعدۀ 716 ق‌/ 1253- ژانويۀ 1317 م‌)، خوشنويس‌ و «شيخ‌ الكتاب‌» دمشق‌. وی‌ در حماة زاده‌ شد و در دمشق‌ پرورش‌ يافت. او را به‌ سبب‌ اينكه‌ به‌ شيوۀ «منسوب‌» كتابت‌ می‌كرد، «كاتب‌ المنسوب‌» ناميده‌اند. خط «منسوب‌» به‌ خطی‌ گفته‌ می‌شد كه‌ اندازۀ هر حرف‌ آن‌ متناسب‌ با حرف‌ الف‌ و اين‌ تناسب‌ بر پايۀ نقطه‌ و دايره‌ بود.
ابن‌ بصيص‌ قصيدۀ معروف‌ ابن‌ بواب‌ (ه‌ م‌) را كه‌ دربارۀ هنر خوشنويسی‌ و ابزار و مواد آن‌ و برگزيدن‌ و تراشيدن‌ قلم‌ و انتخاب‌ مركب‌ و جز آن‌ سروده‌ شده‌، شرح‌ كرده‌ و فوايد اين‌ قصيده‌ را برشمرده‌ است‌؛ و همچنين‌ در اين‌ شرح‌ ابن‌ مقله‌ (ه‌ م‌) را مبتكر و مخترع‌ «كتابت‌ منسوب‌» دانسته‌ است‌ (حبيب‌ اصفهانی‌، 48؛ ابن‌ خلدون‌، 837). خود وی‌ نيز در كار خوشنويسی‌ چيره‌دست‌ بود و همۀ اقلام‌ خط، به‌ ويژه‌ دو قلم‌ «مزوج‌» و «مثلث‌» را خوش‌ می‌نوشت‌ و قلمی‌ به‌ نام‌ «معجز» پديد آورد (ابن‌ كثير، 14/ 79؛ ابن‌ حجر، 6/ 140). ابن‌ بصيص‌ 50 سال‌ به‌ كار آموزش‌ كتابت‌ پرداخت‌ و مردم‌ دمشق‌ از دانش‌ و هنر وی‌ سود بردند، با آنكه‌ به‌ سبب‌ پركاری‌ در كتابت‌ درآمدی‌ كافی‌ داشت‌، در باغ‌ خود نيز به‌ كار می‌پرداخت‌ و خشت‌ می‌زد و بنايی‌ می‌كرد (همو، 6/ 141). او در پايان‌ عمر قرآنی‌ تمام‌ به‌ آب‌ زر نوشت‌ (ابن‌ تغری‌ بردی‌، 9/ 233). ابن‌ بصيص‌ صوفی‌ مشرب‌ بود و اشعار صوفيانه‌ای‌ از وی‌ بر جای‌ مانده‌ است‌. وی‌ پيری‌ نيك‌منظر بود و او را به‌ مشربهای‌ نيكو، امانت‌ و پرهيزكاری‌ ستوده‌اند (ابن‌كثير، ابن‌ حجر، همانجاها). ابن‌بصيص‌ در دمشق‌ درگذشت‌ و او را در گورستان‌ «باب‌ الصغير» همان‌ شهر به‌ خاك‌ سپردند.

مآخذ

ابن‌ تغری‌ بردی‌، النجوم‌؛
ابن‌ حجر عسقلانی‌، احمد بن علی، الدرر الكامنة، حيدرآباد دكن‌، 1392 ق‌/ 1972 م‌؛
ابن‌خلدون‌، مقدمه‌، ترجمۀ محمد پروين‌ گنابادی‌، تهران‌، 1353 ش‌؛
ابن‌ كثير، البداية؛
حبيب‌ اصفهانی‌، خط و خطاطان‌، قسطنطنيه‌، 1306 ق‌/ 1889 م‌.

محمد حسن‌ سمسار