ابوالحسن افشار ارومیه ای

اَبوالْحَسَنِ اَفْشارِ اُرومیه‌ای، فرزند اللهوردی نقاش (د 1306 ق / 1889 م)، نگارگر آبرنگ‌ساز ایرانی. ابوالحسن افشار در ارومیه متولد و در تبریز با سمت نقاش‌باشی‌گری و در جامۀ نظامی مشغول به کار شد. وی در نگارگری به ویژه در گل و بوته‌سازی و رنگ‌آمیزی استاد بود و میان قلمدانها و جلدهای کاردست او و عمویش علی اشرف که از استادان بزرگ و مشهور بود، فرقی وجود نداشت، مگر در رقم که از صاحب اثر حکایت می‌کرد. عزیزخان سردار مکری، کارهای او را از تبریز به عنوان هدیه برای اعیان تهران می‌فرستاد. قلمدانهای ساخت او در زمان حیاتش تا 50 تومان، به پول آن زمان که اندک نبود، خرید و فروش می‌شد (اعتمادالسلطنه، 219). آثار رقم‌دار و تاریخ‌دار بازمانده از او بسیار نادر و انگشت‌شمار است، اما همین شمار اندک که بیشتر بین سالهای 1270-1296 ق ساخته شده وی را در زمرۀ نگارگران برجستۀ سدۀ 13 ق ایران قرار می‌دهد.

آثار ناشناخته شدۀ وی اینهاست: 1. دفتینِ (جلدی مقوایی) جلد روغنی عالی با گل و برگ ریز، در زمینۀ مشکی زراندود، با رقم «ابوالحسن افشار ارومیۀ 1270» (کریم‌زاده، 1 / 21)؛ 2. قلمدان روغنی با نقوش گل و بوته که به دستور شجاع‌الدوله از روی کارهای عموی خود علی اشرف، نسخه‌برداری کرده است، با رقم «کمترین ابوالحسن افشار ارومی 1273». این قلمدان پیش از این در کاخ نیاوران نگاهداری می‌شد (یادداشتهای مؤلف)؛ 3. قلمدان روغنی گل و مرغ نفیس با طرح بدیع و ممتاز با رقم «ابوالحسن افشار ارومیۀ 1280» (کریم‌زاده، همانجا)؛ 4. نقاشی آبرنگ دو پرنده بر روی شاخۀ درخت، با رقم «ابوالحسن افشار سرباز قدیمی 1296» (سهیلی، 63)؛ 5. تصویر سیاه قلم و تمام قد حاجی علیخان حاجب‌الدوله مقدم مراغه‌ای با کادر بیضی در یکی از مجموعه‌های خصوصی تهران (یادداشتهای مؤلف)؛ 6. قلمدان روغنی پرکار و گل و بوته با رنگهای روشن، با رقم «ابوالحسن افشار ارومیۀ» در یک مجموعۀ خصوصی در امریکا (یادداشتهای مؤلف؛ کریم‌زاده، همانجا).

مآخذ

اعتمادالسلطنه، محمدحسن خان، المآثر و الآثار، تهران، 1348 ش؛
سهیلی خوانساری، احمد، «پنج ابوالحسن نقاش در یک قرن»، هنر و مردم، 1355 ش، شم‌ 169، 170؛
کریم‌زادۀ تبریزی، محمدعلی، احوال و آثار نقاشان قدیم ایران، لندن، 1363 ش؛
یادداشتهای مؤلف.

یحیی ذکاء