ابن کر

اِبْنِ كُرّ، ابوعبدالله شمس‌الدين محمد بن عيسی بن حسن بن كر (681- 759 يا 763ق / 1282- 1358 يا 1362م)، موسيقی‌دان، فقيه حنبلی، محدث، اديب و صوفی. نسبت وی به مروان حمار واپسين خليفۀ بنی مروان می‌رسد. پدرش عيسی به هنگام غلبۀ هلاكو بر بغداد در آن شهر می‌زيست و از آنجا به قاهره مهاجرت كرد و محمد در همانجا زاده شد (صفدی، 4 / 305-306؛ ابن حجر، 5 / 387). وی قرآن را نزد شيخ علی شَطَنَوْفی آموخت و احكام عبدالغنی و عمدۀ شيخ موفق‌الدين و ملحة الاعراب حريری و جز آن را حفظ كرد. از مشايخ زمان خود چون دمياطی و ابرقوهی و غازی حلاوی و مؤنسه خاتون، دختر عادل و ديگران بهره گرفت و موسيقی را از قاضی علاءالدين ابن تراكيشی حنبلی آموخت (صفدی، 4 / 306؛ ابن حجر، همانجا؛ ابن تغری بردی، 10 / 331). ابن حجر استاد او را در موسيقی بيش از يك تن دانسته است (همانجا). وی كتابی در موسيقی به نام غاية المطلوب فی علم الانغام و الضروب نوشت كه امروز اثری از آن برجای نيست. صفدی می‌نويسد: مقدمۀ آن كتاب را از وی در زاويه‌اش در شوال 745 شنيدم، و مرا گفت كه خطای جمعی از پيشينيان چون فارابی در اين فن بر او آشكار گرديده و دليلهايی نيز بر اين امر آورده است (همانجا). وی در روش قدما به شيوۀ علمی و عملی به بررسی و مطالعه پرداخت و روشهای آنان را نقل و تحرير كرد. به روزگار خويش در علم موسيقی برتر از ديگران بود و شماری از بزرگانِ علم آواز نزد او به آموزش مشغول بودند (همو، 4 / 305). نغمه‌ای از آنچه ابوالفرج اصفهانی در كتابش آورده، مورد بررسی او قرار نگرفت، مگر آنكه آن را به بهترين وجهی بيان كرد (ابن حجر، همانجا). ابن حجر به نقل از ابن فضل‌الله می‌نويسد: او با من رفت و آمد داشت. روزی خود آنچه دربارۀ فارابی شنيده بودم، از او ديدم: او با آواز خود شنوندگان را می‌خنداند، سپس می‌گرياند و سرانجام به خواب می‌برد (همانجا). همو به نقل از ابن الصائغ حنفی می‌نويسد كه ابن كر روزی بر جمعی كه آواز می‌خواندند می‌گذشت، در حالی كه قاطرش را هماهنگ آواز آنان حركت می‌داد. او را شيخی با عزت نفس، دلير و پاكدامن خوانده‌اند و با آنكه پيشوای علم موسيقی در عصر خود بود، از راه موسيقی كسب معاش نمی‌كرد (همانجا).
ابن كر صوفی صاحب خرقه و شيخ زاويه‌ای در نزديكی مشهد حسين (ع) در قاهره بود (صفدی، 4 / 305؛ ابن تغری بردی، 10 / 330). وی در بعضی از مدارس مصر حديث، فقه، لغت و ادب تدريس می‌كرد و كسانی چون حافظ عراقی و ديگران از شاگردان او بودند (ابن حجر، همانجا؛ زركلی، 6 / 323؛ بستانی ف). ابن كر در قاهره درگذشت .

مآخذ

ابن تغری بردی، النجوم؛
ابن حجر عسقلانی، احمدبن علی، الدرر الكامنة، حيدرآباد دكن، 1396ق / 1976م؛
بستانی ف؛
زركلی، اعلام؛
صفدی، خليل بن ایبک، الوافی بالوفيات، به كوشش س. ددرينگ، بيروت، 1974م.

محمدحسن سمسار