ابن مصال

اِبْنِ مَصال، ابوالفتح نجم‌الدين سليم (سليمان) بن محمد بن مصال لُكّی مغربی (مق‍ 544ق / 1150م)، از امراء و وزرای فاطميان در مصر. وی از مردم لُكّ از نواحی بَرقه، شهركی بين اسكندريه و طرابلس بود و مانند پدر به بازياری و بيطاری اشتغال داشت (ياقوت، 4 / 364؛ ابن خلكان، 3 / 417). از چگونگی راه يافتن وی به دستگاه فاطميان اطلاعی در دست نيست. او در 533ق / 1139م، به امر الحافظ لدين الله فاطمی، ادارۀ امور مملكت را ــ بی‌آنكه عنوان وزارت داشته باشد ــ تا مرگ خليفه (544ق / 1149م) برعهده گرفت (دواداری، 507؛ زامباور، 149). حافظ در زمان حيات خويش از پسرش ظافر پيمان ستاند كه چون به خلافت رسد، ابن مصال را به وزارت برگزيند. امير سيف‌الدين ابوالحسن علی بن سَلاّر والی اسكندريه كه از وزارت ابن مصال ناخشنود بود، با پسر خواندۀ خويش عباس بن ابی الفتوح صنهاجی، امير ناحيۀ غربی، اتفاق كرد كه ابن مصال را از وزارت بركنار كند. چون ابن مصال از اين تصميم آگاه شد، نزد ظافر شكايت برد (ابن خلدون، 4(1) / 155-156). ظافر مجلسی ترتيب داد و در حضور امراء ابن مصال را وزير و نايب خويش خواند و آنان را به اطاعت از وی دعوت كرد. اميران، گرچه نخست اظهار فرمانبرداری كردند، اما كمی بعد به تحريك اميری به نام لكرون، به ياری ابن سلار برخاستند. ظافر ناگزير ابن مصال را با پول فراوان به جمع و تجهيز سپاه و دفع ابن سلار مأمور كرد (ابن منقذ، 7). پس در جنگی كه ميان آن دو در محلی به نام دلاص درگرفت، ابن مصال كشته شد (دواداری، 552-553؛ ابن شاكر، 12 / 475). وی مردی شجاع و با تدبير بود، ولی وزارتش بيش از چهل يا پنجاه روز نپاييد. از قاضی و فقيه عُمارة بن ابی الحسن حكمی يمنی (د 569ق) ابياتی در ستايش او در دست است (صص 216، 228- 229، 259).

مآخذ

 ابن اثير، الكامل؛
ابن تغری بردی، النجوم؛
ابن خلدون، العبر؛
ابن خلكان، وفيات؛
ابن شاكر كتبی، محمد، عيون التواريخ، به كوشش فيصل السامر و نبيله عبدالمنعم داوود، بغداد، 1397ق / 1977م؛
ابن قلانسی، تاريخ، به كوشش آمدرز، بيروت، 1908م؛
ابن منقذ، اسامه، كتاب الاعتبار، به كوشش فيليپ حتی، پرينستون، 1930م؛
حكمی يمنی، عمارة بن ابی الحسن، كتاب فيه النكت العصرية فی اخبار الوزراء المصرية، به كوشش هارتويگ درنبورگ، پاريس، 1897م؛
دواداری، عبدالله بن ایبک، كنز الدرر و جامع الغرر، به كوشش صلاح‌الدين منجد، قاهره، 1380ق؛
زامباور، معجم الانساب و الاسرات الحاكمة، بيروت، 1400ق / 1980م؛
صفدی، خليل ابن ایبک، الوافی بالوفيات، بيروت، 1399ق؛
ياقوت، بلدان.

قهار مقیمی