ابن ساعاتی

اِبْنِ ساعاتی‌، ابوالعباس‌ مظفرالدين‌ احمد بن‌ علی‌ بن‌ تغلب‌ (651-694 ق‌/ 1253-1295 م‌)، فقيه‌، اصولی‌ و اديب‌ حنفی‌. برخی‌ نام‌ نيای‌ او را «ثعلب‌» آورده‌اند (لكنوی‌، 26). او از خاندانی‌ اهل‌ علم‌ برخاست‌. پدرش‌ علی‌ عالم‌ نجوم‌ و هيأت‌ بود و احتمالاً ساعتی‌ كه‌ وی‌ بر سر در مدرسۀ مستنصريۀ بغداد ساخته‌ بود (سلامی‌، 36)، سبب‌ شهرت‌ او به‌ ساعاتی‌ و شهرت‌ فرزندش‌ به‌ ابن‌ساعاتی‌ گرديد (قس‌: خوانساری‌، 1/ 325). اصل‌ آنان‌ از بعلبلك‌ لبنان‌ بود، اما احمد در بغداد زاده‌ شد و در همانجا رشد و كمال‌ يافت‌ (سلامی‌، 35) و دانش‌ و فقاهت‌ آموخت‌ و تا آنجا پيش‌ رفت‌ كه‌ پيشوای‌ بزرگ‌ عصر خويش‌ در فقه‌ حنفی‌ گرديد (لكنوی‌، همانجا). از جملۀ استادان‌ وی‌ از ابوالندی‌ معد بن‌ نصرالله‌ حراّنی‌ می‌توان‌ نام‌ برد (سلامی‌، همانجا). ابن‌ساعاتی‌ در مدرسۀ مستنصريۀ بغداد، حوزۀ درسی‌ برای‌ حنفيان‌ داشت‌ و عالمان‌ روزگارش‌ او را به‌ برتری‌ ستوده‌اند (يافعی‌، 4/ 227). و لكنوی‌ او را توثيق‌ كرده‌ است‌ (همانجا). ابوعبدالله‌ محمد بن‌ محمود اصفهانی‌ (د 688 ق‌/ 1289 م‌) اصولی‌ و متكلم‌، او را ستايش‌ بسيار گفته‌ و بر ابن‌ حاجب‌ در دانش‌ و ادب‌ ترجيح‌ داده‌ است‌ (ابن‌تغری‌ بردی‌، 1/ 400). ابن‌ ساعاتی‌ به‌ فصاحت‌ بيان‌ و زيبايی‌ خط نيز مشهور بوده‌ است‌ (يافعی‌، همانجا). زكی‌الدين‌ سمرقندی‌ و ناصرالدين‌ محمد در شمار كسانی‌ هستند كه‌ از وی‌ بهره‌ برده‌اند و نيز دخترش‌ فاطمه‌ نزد او فقه‌ آموخت‌ و بهره‌ای‌ فراوان‌ يافت‌ (لكنوی‌، 27). ابوحيان‌ نحوی‌ از او اجازۀ حديث‌ يافت‌ (سلامی‌، 36).
ابن‌ساعاتی‌ تأليفاتی‌ در فقه‌ و اصول‌ و ادب‌ دارد كه‌ نسخه‌های‌ خطی‌ آنها در كتابخانه‌های‌ مختلف‌ جهان‌ موجود است‌ مانند: بديع ‌النظام‌ فی‌ اصول‌ الفقه‌، مجمع‌ البحرين‌ و ملتقی‌ النيّرين‌، فرائض‌ و شرح‌ مجمع‌ البحرين‌ و ملتقی‌ النيرين‌ (GAL, S, I/ 658؛ شورا، شم‌ ‌1338؛ مركزی‌، 7/ 562-563؛ مرعشی‌، 10/ 38).

مآخذ

ابن‌تغری‌ بردی‌، المنهل ‌الصافی‌، به‌كوشش‌ احمد يوسف‌ نجاتی‌، قاهره‌، 1956 م‌؛
خوانساری‌، محمدباقر، روضات ‌الجنات‌، تهران‌، 1386 ق‌/ 1962 م‌؛
سلامی‌، محمد بن رافع، تاريخ ‌علماء بغداد، به‌كوشش‌ عباس‌ عزاوی‌، بغداد، 1357 ق‌؛
شورا، خطی‌؛
لكنوی‌، محمد عبدالحی‌، الفوائد البهية، بيروت‌، 1324 ق‌؛
مرعشی‌، خطی‌؛
مركزی‌، خطی‌؛
يافعی‌، عبدالله‌ بن اسعد، مرآة الجنان‌، حيدرآباد دكن‌، 1334- 1339 ق‌؛
نيز:

GAL, S.
حسن ‌يوسفی‌اشكوری