ابن جمال

اِبْنِ جَمال‌، علی‌ بن‌ ابی‌ بكر بن‌ احمد انصاری‌ خزرجی‌ مكی‌ شافعی‌ (1002-1072 ق‌/ 1594-1662 م‌)، فقيه‌، مقری‌ و رياضی‌دان‌. او در مكه‌ متولد شد و در چهار سالگی‌ با از دست‌ دادن‌ پدر بی‌سرپرست‌ ماند، ولی‌ پس‌ از مدتی‌ تحت‌ سرپرستی‌ و تربيت‌ شيخ‌ ابوالفرج‌ مزين‌ قرار گرفت‌. ابن‌ جمال‌ نزد شيخ‌ عبدالرحمن‌ بن‌ ناصر اشعری‌ قرائات‌ مختلف‌ را آموخت‌ و تا پايان‌ عمر استاد خود (1031 ق‌/ 1622 م‌) از محضرش‌ بهره‌مند بود. سپس‌ نزد شيخ‌ احمد حكمی‌ و شيخ‌ محمد تقی‌الدين‌ زبيری‌ به‌ تحصيل‌ قرائات‌ ادامه‌ داد. نحو و اصول‌ و عروض‌ را از شيخ‌ عبدالملك‌ عصامی‌ و كلام‌ را از برهان‌ لقانی‌ فرا گرفت‌ و با درك‌ محضر سيد عمر بن‌ عبدالرحيم‌ بصری‌ و تحصيل‌ فقه‌ و اصول‌ و تفسير و معانی‌ و بيان‌، از وی‌ اجازۀ شفاهی‌ يافت‌. پس‌ از آنكه‌ اصول‌ عقايد و حديث‌ را نزد احمد بن‌ ابراهيم‌ علان‌ و شهاب‌ خفاجی‌ آموخت‌، مسند اقراء و تدريس‌ مسجدالحرام‌ را احراز كرد و كسانی‌ چون‌ عبدالله‌ بن‌ محمد طاهر عباسی‌، احمد باقشير، حسن‌ عجيمی‌، و احمد نخلی‌، فقه‌ و اصول‌ و حديث‌ و ديگر علوم‌ را نزد او آموختند. سرانجام‌ در مكه‌ درگذشت‌ و در مقبرة المعلاة مدفون‌ گرديد (محبی‌، 3/ 128-130؛ بغدادی‌، هديه‌، 1/ 759).
ابن‌ جمال‌ گرچه‌ شافعی‌ مذهب‌ بود، ليكن‌ در مسائل‌ ارث‌ تابع‌ مذهب‌ حنفی‌ بود و در ديگر مسائل‌ فقهی‌ نيز نظراتی‌ را كه‌ با هيچ‌ يك‌ از آرای‌ فقهای‌ شافعی‌ موافقت‌ نداشت‌، ابراز می‌كرد (محبی‌، 3/ 130).

آثـار

شرح‌ دماء الحج‌، نسخۀ خطی‌ آن‌ در دارالكتب‌ قاهره‌ موجود است‌ (سيد، 2/ 29)؛ فتح‌ الوهاب‌ فی‌ شرح‌ نزهة الاحباب‌ كه‌ در 1039 ق‌ تأليف‌ آن‌ را به‌ پايان‌ رسانيده‌ است‌. نسخۀ خطی‌ آن‌ در قاهره‌ (ازهريه‌، 6/ 151) و در كتابخانۀ ملی‌ پاريس‌ (دوسلان‌، شم‌ 2475) موجود است‌؛ التحفة الحجازية فی‌ نخبة الاعمال‌ الحسابية كه‌ نسخه‌ای‌ از آن‌ در باتاويا موجود است‌ (نک‌ :GAL, S, II/ 536). اين‌ كتابها نيز به‌ وی‌ منسوب‌ است‌: الانتصار النفيس‌ لجناب‌ محمد بن‌ ادريس‌: فتح‌ الفياض‌ فی‌ علم‌ القراض‌ (بغدادی‌، ايضاح‌، 1/ 130، 2/ 168)؛ رسالة فی‌ التقليد (همو، هديه‌، 1/ 759)؛ تحرير المقال‌ فی‌ قول‌ ابن‌ المجدی‌ فی‌ الشريك‌ اشكال‌ الدر النضيد فی‌ مأخذ القراءات‌ من‌ القصيد؛ رسالة فی‌ احكام‌ النون‌ الساكنة و التنوين‌؛ شرح‌ ابيات‌ السيوطی‌؛ شرح‌ الياسمينية فی‌ الجبير و المقابلة؛ قرة عين‌ الرائض‌ فی‌ فنی‌ الحساب‌ و الفرائض‌؛ المذلل‌ فی‌ الفرائض‌؛ كافی‌ المحتاج‌ لفرائض‌ المنهاج‌؛ المواهب‌ السنية فی‌ علم‌ الجبر و المقابلة؛ النقول‌ الواضحة الصريحة فی‌ عدم‌ كون‌ العمرة قبل‌ النفر صحيحة؛ و صلة المبتدی‌ بشرح‌ نظم‌ در المهتدی‌ در احكام‌ ارث‌ بر اساس‌ مذهب‌ حنفيه‌ (محبی‌، 129-130).

مآخذ

ازهريه‌، فهرست‌؛
بغدادی‌، اسماعيل‌ پاشا، ايضاح‌ المكنون‌، استانبول‌، 1364 ق‌/ 1945 م‌؛
همو، هدية العارفين‌، استانبول‌، 1387 ق‌/ 1967 م‌؛
سيد، خطی‌؛
محبی‌، محمد امين‌، خلاصة الأثر، قاهره‌، 1284 ق‌/ 1867 م‌؛
نيز:

De Slane, M., Catalogue des manuscrits Arabes, Paris, 1883 1895;
GAL, S.
قهار مقيمی‌