نویسنده (ها) :
حسن یوسفی اشکوری
آخرین بروز رسانی : چهارشنبه 4 تیر 1399 تاریخچه مقاله
اِبن اَبیالسُّرور، نام دو تن از یک خاندان مصری شافعی در سدۀ 11ق / 17م. نسب این خاندان به ابوبکر بن ابی قحافه میرسد و به همین مناسبت به بکری و صدیقی شهرت یافتهاند (محبی، 1 / 117): 1. زینالدین محمدبن ابیالسرور (د 1028ق / 1619م). از زندگی او اطلاع روشنی در دست نیست. او آثار چندی، که غالباً در تاریخ و ادب است، پدید آورده که نسخ آنها از این قرار است: عیون الاخبار و نزهة الابصار (آلوارت، شم 9473-9474؛ دوسلان، شم 1560؛ خدیویه، 5 / 92)؛ المنح الرحمانیة فی الدولة العثمانیة (دوسلان، شم 1623؛ فلوگل، شم 978)؛ تذکرة الظرفاء، یا تحفة الظرفاء، که تلخیصی از دو کتاب عیون الاخبار و المنح الرحمانیة است و نسخۀ آن در اسکندریه (GAL, II / 388) و احتمالاً پاریس (دوسلان، شم 1618) موجود است (نیز نک : حاجی خلیفه، 1 / 369- 389)؛ اللطائف الربانیة (GAL, S, II /412)؛ فیض المنّان بذکر دولة آل عثمان (خدیدیه، 5 / 103)؛ درر الاثمان فی اصل منبع آلعثمان (پرچ، شم 1614)؛ الفتوحات العثمانیة للدیار المصریة (GAL, II / 388)؛ واسطة العقد الفرید لماحوی من الدر النضید، نسخهای از آن در بیروت موجود است (سید، فهرس ... ، 2(3) / 332). 2. ابوعبدالله شمسالدین محمدبن محمدبن ابیالسرور (1005-1087ق / 1597-1676م). او مانند پدر از تاریخنگاران و ادیبان بنام قاهره است. از زندگی وی نیز آگاهی چندانی در دست نیست. ابوعبدالله در قاهره زاده شد و آوردهاند که پدرش به مناسبت تولد او جشن بزرگی برگزار کرد که در آن محمدپاشا فرمانروای مصر شرکت کرد (ووستنفلد، 269). وی در قاهره درگذشت (کحاله، 11 / 293). تاریخ مرگ او را 1060ق / 1650م نیز نوشتهاند (نک : زیدان، 3 / 325؛ ووستنفلد، همانجا). ابن ابیالسرور آثار متنوعی در ادبیات، تصوف و تاریخ نوشته است که از آن میان القول المقتضب فیما و افق لغة اهل مصر من لغات العرب به کوشش ابراهیم سالم در قاهره چاپ شده است. نسخههای خطی برخی از آثار او بدین قرار است: التحفة البهیّة فی تملک آل عثمان الدیار المصریّة (فلوگل، شمGAL, II / 384 ; 925) که در برگیرندۀ فتح مصر به دست سلطان سلیم و حوادث مربوط به آن تا 1038ق / 1629م است؛ الروضة الزّهیّة فی ولاة مصر و القاهرة المعزیة (پرچ، شم GAL, S, II / 409; GAL, II / 384; 1638) که شامل تاریخ مصر از آغاز تا زمان مؤلف است؛ نزهة الابصار و جهینة الاخبار (آلوارت، شم 9475؛ دوسلان، شم 1561؛ براون، شم 1169). بروکلمان به رغم قراین موجود در سه فهرست مزبور و حتی تصریح براون بر اینکه این اثر مربوط به پسر زینالدین است، آن را به خود وی نسبت داده است (GAL, II / 388; GAL, S, II / 412)؛ الکواکب السائرة فی اخبار مصر و القاهرة (سید، خطی، 2 / 269؛ دوسلان، شم 1852؛ پرچ، شم 646، GAL, II / 384) این اثر به وسیلۀ دوساسی به زبان فرانسه ترجمه شده و در 1788م در مجموعهای با عنوان «یادداشتها و گزیدههایی از نسخ خطی کتابخانۀ سلطنتی» چاپ شده و ترجمهای نیز به زبان آلمانی توسط هانیش در 1791م از روی متن فرانسه صورت گرفته و نیز ترجمۀ فرانسه مورد استفادۀ فراوان مارسل در نوشتن کتاب «تاریخ مصر» که در 1848 م در پاریس به چاپ رسیده، واقع شده است (EI2, I /965)؛ ربع المقنطرات (بلوشه، شم 4695)؛ الروضة المأنوسة فی اخبار مصر المحروسة (عبدالبدیع، شم 271؛ GAL, S, II / 409)؛ سمیر الاصحاب و نزهة ذوی الاحباب (آومر، شمGAL, S, II / 409; 424)؛ قطف الازهارمن الخطط و آلاثار (دوسلان، شم 1765؛ دارالکتب، 6 / 47) که برگزیدهای از خطط مقریزی است همراه با جرح و تعدیل و اضافاتی بر آن؛ الدّرر الجمانی فی مناقب الشیخ العجمی الکورانی (GAL, S، همانجا)؛ درر الأعانی الجلیّة (GAL, II / 384). این آثار نیز به وی منسوب است: النّور المبین فی توضیح مافی احیاء علومالدّین؛ الدّرّة العصماء فی طبقات الفقهاء؛ الدّرر فی الاخبار و السّیر (کحاله، 11 / 293)؛ الروضة الندّیة فی الطبقات الصوفیة؛ عین الیقین فی تاریخ المؤلفین؛ تفسیر ابن ابی سرور؛ کتاب فی النّیل؛ دیوان اشعار (زرکلی، 7 / 64).
Ahlwardt; Aumer, Joseph, Die arabischen Handschriften der k. Hof-und Staatsbibliothek in Muenchen, Wiesbaden, 1970; Blochet, E., Catalogue des manuscrits arabes, Paris, 1925; Browne; De Slane, Baron, Catalogue des manuscrits arabes, Paris, 1883-1895; EI2; Flugel, Gustav, Die arabischen, persischen und türkischen Handschrifen, Wien, 1865; GAL; GAL, S, Pertsch, Wilhelm, Die arabischen Handschriften…, Gotha, 1881; Wüstenfeld, Ferdinand, Die Ges chichtschreiber der Araber und ihre Werke, Göttingen, 1882.