ابن ابی حجه

اِبْنِ اَبی حِجّه، ابوجعفر احمد بن محمد قیسی قرطبی معروف به ابن ابی حِجَّة (562-643ق / 1167-1245م)، محدث، قاری، نحوی و قاضی اندلسی. اگرچه بعضی از متأخرین او را ابن حِجَّة نامیده اند (خوانساری، 1 / 319) اما با توجه به ثبت ابن ابّار (1 / 123) و سیوطی (ص 167) از متقدمین و نیز حاج خلیفه (1 / 599) و مخلوف (ص 182) وی مشهور به ابن ابی حِجّة بوده است. وی قرآن و ادبیات عرب را در زادگاه خویش قرطبه فراگرفت و نزد علمای آن دیار به استماع حدیث پرداخت (سیوطی، 167). بزرگ‌ترین استاد وی قرائت قرآن و روایات ابوالقاسم عبدالرحمن شرّاط قرطبی (د 586ق / 1190م) است (ابن ابار، 1 / 123). او از ابوالولید هشام بن عبدالله حاكم (د 603ق / 1206م) حدیث شنیده و اجازه گرفته است، چنانكه از خلف بن عبدالملك بن بشكوال (د 578ق / 1182م) و ابوالعباس مجریطی و ابو محمد بن حَوْطِ الله (د 612ق / 1215م) و دیگران نیز روایات اندكی شنیده است (همانجا؛ سیوطی، 167). وی در قرطبه در صدر مدرسان قرائت قرآن و عربی قرار داشت (ابن ابار، 1 / 123) و پس از سقوط قرطبه به دست مسیحیان، ابن ابی حجة به اشبیلیه رفت و قاضی و خطیب آن شهر شد (همانجا) وی هنگامی كه قصد داشت از اشبیلیه با كشتی به شهر سبته برود، خود و خانواده‌اش اسیر رومیان شدند و به مَیورقه (یا مَنورقه: سیوطی، 167) منتقل و با پرداخت فدیه آزاد شدند (سیوطی، همانجا)، اما ابن ابی حجة پس از سه روز در میورقه بر اثر شكنجۀ رومیان جان سپرد (ابن ابار، همانجا). بر طبق بعضی روایات وی بر روی دریا پیش از رسیدن به میورقه در زیر شكنجه كشته شده است (ابن جزری، 1 / 136). ابن ابار برخی از آثار او را به این شرح نام برده است: منهاج العباد، تسدید اللسان لذكر انواع البیان فی العربیة تفهیم القلوب آیات علاّم الغیوب، مختصر التبصرة (1 / 123) و سیوطی از كتاب الجمع بین الصحیحین (ص 167) نام برده است. در فهارس اثری از این كتابها نیست. ابن ابی حجة طبع شعر داشته و سیوطی (ص 167) شعر او را سست خوانده است.

مآخذ

ابن ابار، محمدبن عبدالله، التكملة لكتاب الصلة، به كوشش عزت عطار حسینی، قاهره، 1375ق / 1955م؛
ابن جزری، محمدبن محمد، غایة النهایة، به كوشش گ. برگشترسر، بیروت، 1402ق / 1982م؛
حاجی خلیفه، كشف الظنون، استانبول، 1941م؛
خوانساری، محمدباقر، روضات الجنات، تهران، 1382ق / 1962م؛
سیوطی، جلال‌الدین، بغیة الوعاة، به كوشش محمد امین خانجی، قاهره، 1326ق، مخلوف، محمدبن محمد، شجرة النور الزكیة، بیروت، 1349ق.

علی رفیعی