آفاقی

آفاقی، اصطلاح فقهی مربوط به حج (منسوب به آفاق، جمع افق: آنچه از اطراف زمین ظاهر است) به معنی کسانی که از خارج مواقیت به حرم آیند. در کتب فقهی، آفاقی در برابر اهل مکه آمده و این اصطلاح بیشتر در فقه اهل سنت به کار رفته است (غزالی 113؛ سرخسی، 3 / 167). در فقه شیعه، متأخران این اصطلاح را به‌کار برده‌اند (یزدی، 516)، آفاقی از میقات معینی احرام می‌بندد، ولی منزل کسی که از این میقاتها به حرم نزدیکتر باشد، میقات اوست (مفید، 62). میقات آفاقیان برحسب اختلاف جهاتی که از آن به سوی حرم می‌آیند فرق می‌کند.
ذکر میقات آفاقیان در منابع شیعه: میقات کسانی که از سوی مدینه می‌آیند مسجد شجره (ذوالحُلَیفة)؛ میقات کسانی که از سوی عراق می‌آیند بطن‌العقیق که اول آن مسلخ، وسط آن غَمره و آخرش ذاتِ عِرق است؛ میقات کسانی که از سوی شام می‌آیند جُحفه (مَهْیَعه)؛ میقات کسانی که از سوی طائف می‌آیند قرن‌المنازل؛ و میقات کسانی که از سوی یمن یَلَمْلَم است. همچنان میقات راهیان از طرف مدینه را در حال اضطرار و ضرورت جُحفه گفته‌اند (همانجا؛ محقق محلی، 241).
در منابع اهل سنت مواقیت آفاقیان به ترتیب زیر آمده است: میقات کسانی که از سوی مدینه می‌آیند ذوالحلیفة؛ میقات راهیان از سوی شام، جحفه؛ میقات آیندگان از نجد، قرن؛ میقات آنان که از یمن می‌آیند، یلملم؛ و میقات کسانی که از مشرق می‌آیند، ذات عِرق است (غزالی، 113). در مورد خصوصیات فقهی و مناسک حجاج آفاقی و اهل مکه به «حج» رجوع کنید.

مآخذ

حکیم، محسن، مستمسک، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 1391ق، 11 / 290؛
سرخسی، محمد بن احمد، المبسوط، قاهره، 1324ق، ج 3؛
غزالی، محمد، الوجیز ‌فی مذهب الامام الشافعی، بیروت، دارالمعرفة، 1979م؛
محقق حلی. جعفر بن حسن، شرائع‌الاسلام، نجف، منشورات علمی، 1969م؛
مفید، محمد بن محمد، المقنع فی‌الفقه، تهران، 1276ق؛
یزدی، محمدکاظم، العروة‌الوثقیٰ، تهران، اسلامیه، 1371ق.

محمدآصف فکرت