بیاضی زاده

بَیاضیْ‌زاده‌، كمال‌الدین‌ احمد بن‌ حسن‌ (1044- 1098 ق‌ / 1634-1687م‌)، از عالمان‌ فقه‌ و كلام‌ در قلمرو دولت‌ عثمانی‌. پدرش‌ حسام‌الدین‌ حسن‌ بیاضی‌ از عالمان‌ بوسنی‌ بود و ازاین‌رو، وی‌ به‌ بوسنوی‌ و رومی‌ نیز معروف‌ شده‌ است‌ (محبی‌، 1 /181؛ خانجی‌، 33؛ بروسه‌لی‌، 1 / 258). احمد در استانبول‌ زاده‌ شد و تاریخ‌ ولادت‌ او را در 1042ق‌ (ثریا، 1 /224-225) و درگذشت‌ او را در 1096 یا 1099ق‌ نیز آورده‌اند (همانجا؛ سامی‌، 2 /1422).
احمد در استانبول‌ نزد استادان‌ معروف‌ زمان‌ همچون‌ ملاچلبی‌ و شیخ‌الاسلام‌ ابوسعید (شیخی‌، 1 /534؛ خانجی‌، همانجا) شاگردی‌ كرد. آن‌گاه‌ در مدارس‌ معروف‌ ادرنه‌ (شیخی‌، همانجا)، صحن‌ ثمانیه‌، سلیمانیه‌ و ایاصوفیه‌ در استانبول‌ (همو، 1 /535) به‌ تدریس‌ پرداخت‌. در شهرهای‌ حلب‌، بروسه‌، مكه‌ و استانبول‌ نیز به‌ قضا اشتغال‌ یافت‌ (همانجاها) و سپس‌ صدر و قاضی‌ عسكر روم‌ ایلی‌ شد (بروسه‌لی‌، خانجی‌، همانجاها) و سرانجام‌ در قصبۀ قاكلیجه‌ از ییلاقهای‌ اطراف‌ استانبول‌ درگذشت‌ و در زاویۀ دیویتجی‌ زاده‌ واقع‌ در منطقۀ اسكودار در شهر استانبول‌ به‌ خاك‌ سپرده‌ شد (شیخی‌، محبی‌، بروسه‌لی‌، همانجاها). صدور یك‌ مورد حكم‌ رجم‌ (محبی‌، 1 /181-182) و تأیید حكم‌ اعدامی‌ برای‌ پاتی‌ برون‌زاده‌، از منشیان‌ دربار، به‌ گفتۀ مورخان‌ عثمانی‌، موجب‌ نفرت‌ مردم‌ از او شد (سامی‌، همانجا).
بیاضی‌زاده‌ به‌ طریقۀ نقشبندی‌ تعلق‌ خاطر داشت‌ (بروسه‌لی‌، همانجا). در فروع‌، پیرو مذهب‌ ابوحنیفه‌، و در اصول‌، ماتُریدی‌ بود («دائرةالمعارف‌ ... »، VI /55). وی‌ در علم‌ كلام‌ مهارت‌ داشت‌ (شیخی‌، همانجا) و معتقد بود باید اصول‌ عقاید را با تكیه‌ بر قرآن‌ و سنت‌ شناخت‌ و عقل‌ را نیز تنها واسطه‌ای‌ برای‌ درك‌ حقیقت‌ می‌شمرد («دائرةالمعارف‌»، همانجا).
بیاضی‌زاده‌ در هنر خط نیز دستی‌ داشت‌ و خط تعلیق‌ را نزد خطاط مشهور زمان‌، درویش‌ عبدی‌ فرا گرفته‌ بود (همانجا).

آثار

از بیاضی‌زاده‌ آثاری‌ چند در فقه‌، تفسیر و عقاید باقی‌ مانده‌ است‌ كه‌ برخی‌ از آنها عبارتند: 1. مختصر الاصول‌ المنیفة للامام ‌ابی ‌حنیفة (GAL, S, II/647;
GAL, II/575؛ خدیویه‌، 2/4؛ «دائرةالمعارف‌»، همانجا). این‌ اثر گزیده‌ای‌ است‌ از موضوعات‌ اعتقادی‌ كه‌ از الفقه‌ الاكبر، الفقه‌ الابسط و رسالة العالم‌ و المتعلم‌ برگرفته‌ شده‌ است‌. نسخه‌های‌ متعددی‌ از این‌ اثر در كتابخانۀ سلیمانیه‌ موجود است‌ (همانجا). 2. اشارات‌ المرام‌ من‌ عبارات‌ الامام‌، در شرح‌ الفقه‌الاكبر ابوحنیفه‌ كه‌ نسخه‌هایی‌ از آن‌ در مصر و برلین‌ موجود است‌ (شیخی‌، همانجا؛ بغدادی‌، ایضاح‌، 1/84، هدیه‌، 1/164؛ GAL، همانجا؛ بالیچ‌، 224؛ ازهریه‌، 3/96؛ خدیویه‌، همانجا). 3. سوانح‌ المطارحات‌ و لوائح‌ المذاكرات‌، شرح‌ مباحثات‌ و مذاكرات‌ وی‌ هنگام‌ اقامت‌ در حلب‌ با كواكبی‌زاده‌ مفتی‌ آن‌ شهر است‌. این‌ كتاب‌ از 13 فصل‌ یا «سانحه‌» تشكیل‌ شده‌، و دربارۀ آیات‌ قرآن‌ كریم ‌و تفسیر آن ‌است‌ («دائرةالمعارف‌»، VI/556؛ بغدادی‌، ایضاح‌، 2/30، هدیه‌، همانجا؛ TS, II/594). 4. رسالة الباحث‌ و الموجب‌ یا رسالة فی‌ تفسیر اللوائح‌ على وجه‌ البحث‌ والسؤال‌، مجموعۀ 20 مسئله‌ به‌ صورت‌ پرسش‌ و پاسخ‌، و منظوم‌. نسخۀ آن‌ در كتابخانۀ سلیمانیه‌ موجود است («دائرۀالمعارف‌»، نیز بغدادی‌، همانجاها).

مآخذ

ازهریه‌، فهرست‌؛
بروسه‌لی‌، محمد طاهر، عثمانلی‌ مؤلفلری‌، استانبول‌، 1332 ق‌؛
بغدادی‌، ایضاح‌؛
همو، هدیه‌؛
ثریا، محمد، سجل‌ عثمانی‌ ( تذكرۀمشاهیر عثمانیه‌)، استانبول‌، 1308 ق‌؛
خانجی‌، محمد، الجوهرالاسنی‌ فی‌ تراجم‌ علماء و شعراء بوسنه‌، قاهره‌، 1349 ق‌؛
خدیویه‌، فهرست‌؛
سامی‌، شمس‌الدین‌، قاموس‌ الاعلام‌، استانبول‌، 1306 ق‌/ 1889 م‌؛
شیخی‌ محمد افندی‌، وقایع‌ الفضلاء (ذیل‌ الشقائق‌ النعمانیة)،به‌ كوشش‌ عبدالقادر اوزجان‌، استانبول‌، 1989 م‌؛
محبی‌ دمشقی‌، محمد امین‌، خلاصة الاثر، قاهره‌، 1284 ق‌/1867 م‌؛
نیز:

Baliċ, S., Das unbekannte Bosnien, Wien, 1992;
GAL;
GAL, S;
TS;
Türkiye diyanet vakfı İslâm ansiklopedisi, Istanbul, 1992.
علی‌اكبر دیانت‌