اخسیکتی

اَخْسیكَتی‌، ابوالوفا حسام‌الدین‌ محمد بن محمد بن‌ عمر (د 644ق‌/ 1246م‌)، معروف به‌ ابن‌ ابی‌ المناقب‌، فقیه‌ حنفی‌ و اصولی‌. وی‌ به‌ قصبۀ اَخْسیكَت‌ (اَخْسیكَث‌) در ناحیۀ فرغانه‌ از ماوراءالنهر (نك‌ : یاقوت‌، 1/ 162) انتساب‌ داشته‌ است‌. كنیۀ وی‌ را ابوعبدالله‌ نیز آورده‌اند (عبدالقادر، 2/ 130). از زندگانی‌ او اطلاع‌ چندانی‌ در دست‌ نیست‌ و حتی‌ استادان‌ او را نیز نمی‌شناسیم‌؛ تنها نام‌ دو تن‌ از شاگردان‌ او یعنی‌ محمد بن‌ عمر نوحابادی‌ و محمد بن‌ محمد بخاری‌ (قس‌: طاش‌ كوپری‌زاده‌، 108: محمد بن‌ محمد عبیدی‌) در دست‌ است‌ (لكهنوی‌، 188).
شهرت‌ اخسیكتی‌ تنها به‌ سبب‌ تألیف‌ كتاب‌ المنتخب‌ فی‌ اصول‌ المذهب‌ است كه‌ به‌ منتخب‌ حسامی‌ و المختصر نیز معروف‌ است‌. ازاین‌رو او را صاحب‌ المختصر نیز می‌خوانده‌اند. كتاب‌ المنتخب‌ نزد فقیهان اصولی به‌ عنوان‌ كتابی معتبر شناخته‌ می‌شده‌ است‌ و اعتبار آن‌ از همان‌ آغاز، چنان‌ بود كه‌ در فاصله‌ای كمتر از یك‌ سده‌، فقیهان‌ متعدد به‌ تألیف‌ شروح‌ و حواشی بر آن‌ پرداختند (لكهنوی‌، همانجا). حاجی خلیفه‌ (2/ 1849) و بروكلمان‌ (GAL, I/ 474;
GAL, S, I/ 654) برخی از این‌ شروح را آورده‌اند. بروكلمان از نسخه‌های خطی این‌ شرحها نیز خبر داده‌ است‌. معروف‌ترین شروح‌ المنتخب‌ اینهاست‌: 1. الوافی‌، از حسام‌الدین‌ حسین بن علی سغناقی (د 710ق‌) كه‌ نسخه‌هایی از آن‌ در كتابخانه‌های قاهره‌ و پاریس‌ موجود است‌؛ 2. التحقیق‌، یا غایةالتحقیق‌ از عبدالعزیز بن‌ احمد بخاری (د 730ق‌) كه‌ در لكهنو (1871 و 1876م‌) منتشر شده‌ است‌؛ 3. التبیین‌، از قوام‌الدین‌ امیر كاتب‌ بن‌ امیرعمر اِتقانی (د 758ق‌).

مآخذ

حاجی‌خلیفه‌، كشف‌؛
طاش‌ كوپری‌زاده‌، احمد، طبقات‌ الفقهاء، موصل‌، 1961م‌؛
عبدالقادر قرشی‌، الجواهر المضیئة، حیدرآباد دكن‌، 1332ق‌؛
لكهنوی‌، محمد، الفوائد البهیة، حیدرآباد دكن‌، 1324ق‌؛
یاقوت‌، بلدان‌؛
نیز:

GAL;
GAL, S.
محمدآصف‌ فكرت‌