بخاری

بُخاري‌ ابوالفضل‌ صفی‌الدين‌ محمد بن‌ احمد بن‌ محمد (د 27 رمضان‌ 1200ق‌/ 24 ژوئيۀ 1786م‌)، فقيه‌ و محدث‌ حنبلی‌. در تاريخ‌ ولادت‌ او اختلاف‌ است‌، از جمله‌ برخی‌ آن‌ را 1154ق‌/ 1741م‌ و برخی‌ ديگر 1160ق‌/ 1747م‌ دانسته‌اند (جبرتی‌، 4/ 4؛ كتانی‌، 1/ 214). بخاري‌ نزد دانشمندان‌ عصر خويش‌ به‌ فراگيري‌ دانش‌ پرداخت‌ و گويند: در علوم‌ معقول‌ و منقول‌، سرآمد دوران‌ گشت‌ (جبرتی‌، همانجا). وي‌ در محضر استادان‌ بسياري‌ از ماوراءالنهر و يمن‌ و مصر و شام‌ و حجاز كسب‌ علم‌ كرد. از شيوخی‌ كه‌ وي‌ در محضر ايشان‌ به‌ آموختن‌ فقه‌ و استماع‌ حديث‌ پرداخت‌، می‌توان‌ به‌ عبدالرحمان‌ بن‌ احمد باعيديد، محمد بن‌ علاءالدين‌ مِزجاجی‌، سليمان‌ بن‌ يحيى و سيدمرتضی‌ زبيدي‌ اشاره‌ كرد (همو، 4/ 5).

بخاري‌ در سفر حج‌ با شيخ‌ صاحب‌ طريقه‌، محمد بن‌ عبدالكريم‌ سمّان‌ نيز محشور گشت‌ و به‌ كسب‌ اجازه‌ از او نائل‌ آمد (همانجا). وي‌ در 1182ق‌/ 1768م‌ وارد مصر شد، چندي‌ نيز در صعيد مصر به‌ سر برد و در 1187ق‌ از آن‌ ديار مراجعت‌ كرد. سپس‌ رو به‌ سوي‌ بيت‌المقدس‌ نهاد، به‌ الخليل‌ رفت‌ و مورداحترام‌ و بزرگداشت‌ اهالی‌ آنجا قرار گرفت‌. او در همان‌ شهر ازدواج‌ كرد و در سالهاي‌ بعد ميان‌ مصر و فلسطين‌ و دمشق‌ در تردد بود، اما بيشتر در نابلس‌ اقامت‌ داشت‌. او از جايگاه‌ اجتماعی‌ ويژه‌اي‌ به‌ خصوص‌ در ميان‌ حنبليان‌ برخوردار گشت‌ و يك‌سال‌ در جماليۀ مصر، نمايندگی‌ سلطان‌ را عهده‌دار شد (همو، 4/ 5 - 6؛ قنوجی‌، 3/ 136؛ زركلی‌، 6/ 15). بخاري‌ شاگردانی‌ تربيت‌ كرد كه‌ از جملۀ مهم‌ترين‌ آنان‌ می‌توان‌ به‌ شهاب‌الدين‌ احمد عطار اشاره‌ كرد (كتانی‌، 1/ 214). وي‌ به‌ بيماري‌ طاعون‌ وفات‌ يافت‌ و در زاركيۀ نابلس‌ به‌ خاك‌ سپرده‌ شد (جبرتی‌، 4/ 6؛ سركيس‌، 1/ 537).

محمد بخاري‌ را به‌ وسعت‌ اطلاع‌ در مسائل‌ فقهی‌ و حديثی‌ و يگانه‌ بودن‌ در حفظ حديث‌ و شناخت‌ رجال‌ حديث‌ و نسب‌شناسی‌ ستوده‌اند، تا جايی‌ كه‌ او را همتاي‌ بخاري‌ صاحب‌ صحيح‌ دانسته‌اند (جبرتی‌، سركيس‌، كتانی‌، همانجاها). تنها اثر مكتوبی‌ كه‌ از وي‌ برجاي‌ مانده‌ است‌، القول‌ الجلی‌ فی‌ ترجمة شيخ‌ الاسلام‌ ابن‌ تيمية الحنبلی‌ است‌ (دربارۀ تقريظهاي‌ نوشته‌ شده‌ بر آن‌، نك‌ : قنوجی‌، همانجا) كه‌ يك‌ بار ضمن‌ مجموعه‌اي‌ در چاپخانۀ كردستان‌ (1329ق‌/ 1911م‌) و دومين‌بار در حاشيۀ كتاب‌ جلاء العينين‌ فی‌ محاكمة الاحمدين‌، اثر نعمان‌ آلوسی‌ در قاهره‌ (1292ق‌/ 1875م‌) به‌ چاپ‌ رسيده‌ است‌.

مآخذ

جبرتی‌، عبدالرحمان‌، عجائب‌ الآثار، به‌ كوشش‌ حسن‌ محمد جوهر و ديگران‌، قاهره‌، 1965م‌؛
زركلی‌، الاعلام‌؛
سركيس‌، يوسف‌ اليان‌، معجم‌ المطبوعات‌ العربية و المعربه‌، قاهره‌، 1346ق‌/ 1928م‌؛
قنوجی‌، صديق‌، ابجد العلوم‌، به‌ كوشش‌ عبدالجبار زكار، بيروت‌، 1978م‌؛
كتانی‌، عبدالحی‌، فهرس‌ الفهارس‌ و الاثبات‌، به‌ كوشش‌ احسان‌ عباس‌، بيروت‌، 1402ق‌/ 1982م‌.

كيانوش‌ صديق‌