ابوطاهر ملتانی

اَبوطاهِرِ مُلْتانی، فقیه حنفی هندی (سده‌های 9 و 10 ق / 15 و 16 م). وی مؤلف عمدة الاسلام به زبان فارسی است. در نسخه‌های كتاب نام پدر مؤلف كمال و گاه نام خود او عبدالعزیز آمده است (مثلاً نك‌ : آستان، 2 / 88؛ حاجی‌ خلیفه، 2 / 1165؛ دانش‌پژوه، فهرستواره، 66). زمان حیات وی به درستی معلوم نیست، اما نسخه‌ای از عمدة الاسلام مورخ 924 ق وجود داشته كه در تخمین تألیف به كار می‌آید (نک‌ : تسبیحی، 2 / 318- 319). ایوانف تألیف كتاب را در اواخر سدۀ 9 ق / 15 م تخمین زده است (ایوانف، شم‌ ‌997؛ قس: ظهورالدین، 3 / 374، كه بدون هیچ‌گونه دلیل، مؤلف را از سدۀ 12 ق دانسته است). این كتاب دربارۀ توحید، نماز، روزه، زكات و حج است كه مؤلف آنها را پنج بنای اسلام شمرده است. وی از هفتاد و چند مأخذ از پیشینیان این نامها برای شناخت كتب فقهی بسیار سودمند است و احتمال دارد كه بسیاری از این كتب باقی نمانده باشد.
بسیاری از این كتب امروزه در دست نباشد.
این اثر در قلمرو فقه حنفی بسیار رایج بوده و نسخه‌های فراوانی از آن در كتابخانه‌های جهان یافت می‌شود؛ از آن جمله نسخه‌های كتابخانه‌های گنج بخش (منزوی،‌4 / 2254-2256)، بوهار (رضوی، شم‌ ‌140(4))، سپهسالار تهران (دانش‌پژوه، فهرست كتابخانۀ ... ، 5 / 332)، وزیری یزد (شیروانی، 4 / 1149)، ملی پاریس (بلوشه، شم‌ ‌55)، برلین (پرچ، IV / 241) و موزۀ توپكایی استانبول (TS،‌ شم‌ ‌924(1)؛ نیز نك‌ : دانش‌پژوه، فهرستواره، 66- 67؛ همو، فهرست كتابهای ... ، 1 / 109-110).
عبدالرحمن بن یوسف آق‌سرایی در 950 ق / 1543 م این كتاب را با عنوان عماد الاسلام به تركی برگرداند (نک‌ : حاجی خلیفه، همانجا) كه نسخۀ خطی این ترجمه در كتابخانۀ دانشگاه لوس آنجلس موجود است (مركزی، 11 و‌12 / 521). در ضمن چندین ترجمه از عمدة الاسلام به زبان ازبكی نیز صورت گرفته كه عاری از تصرف در متن نیست و نسخه‌های خطی آن در تاشكند موجود است (اورونبایف، شم‌ ‌5539-5542). گفتنی است كه كتاب ملتقط الخطاب و تذكرۀ واقعات كه در برخی فهارس به ابوطاهر منسوب داشته‌اند (منزوی، 4 / 2309؛ دانش‌پژوه، فهرستواره، 66)، همان كتاب عمدةالاسلام است.

مآخذ

آستان قدس، فهرست؛
تسبیحی، محمد حسین، فهرست نسخه‌های خطی كتابخانۀ گنج بخش، اسلام‌آباد، 1394 ق / 1974 م؛
حاجی خلیفه، كشف؛
دانش‌پژوه، محمدتقی، فهرستوارۀ فقه هزار و پانصد سالۀ اسلامی، تهران، 1367 ش؛
دانش‌پژوه، محمدتقی و بهاءالدین علمی انوری، فهرست كتابهای خطی كتابخانۀ مجلس سنا، تهران، 1359 ق؛
دانش‌پژوه، محمدتقی و علینقی منزوی، فهرست كتابخانۀ سپهسالار، ‌تهران، 1356 ش / 1977 م؛
شیروانی، محمد، فهرست نسخه‌های خطی كتابخانۀ وزیری یزد، تهران، 1350 ش؛
ظهورالدین احمد، پاكستان مین فارسی ادب، لاهور، 1977 م؛
مركزی، خطی؛
منزوی، احمد، فهرست نسخه‌های خطی كتابخانۀ گنج‌بخش، اسلام‌آباد، 1350 ش؛
نیز:

Blochet, E., Catalogue des manuscrits persans, Paris, 1950;
Ivanow, W., Concise Descriptive Catalogue of the Persian Manuscripts in the Collection of the Asiatic Society of Bengal, Calcutta, 1928;
Pertsch, W., Die Handschriften-Verzeichnisse der königlichen Bibliothek zu Berlin, Berlin, 1888;
Raḍavî, M. Q. H. & M. ʿAbd-ul-Muqtadir, Catalogue of the persian Manuscripts in the Bûhâr Library, Calcutta, 1921;
TS (Farsça);
Urunbaev, A. & L. M. Epifanova, Sobranie vostochnykh rukopiseĭ akademii nauk Uzbekskoĭ SSR, Tashkent, 1901.

بخش فقه، علوم قرآنی و حدیث