ابوزبیر مکی

ابوزُبِیْرِ مَكّی، محمد بن مسلم بن تَدْرُس، مولای حكیم بن جزام اسدی قرشی، از تابعین كثیر الحدیث. در تاریخ مرگ او اختلاف وجود دارد: چنانكه از عبارت بخاری (1(1) / 221-222) مستفاد می‌شود، وی در 126 ق / 744 م درگذشته است، ولی بیشتر او را در گذشتۀ 128 ق / 746 م می‌دانند (مثلاً ابن‌قیسرانی، 2 / 449؛ ابن اثیر، 5 / 352). ذهبی سن او را به هنگام وفات یك جا (سیر، 5 / 386) متجاوز از 80 و در جای دیگر (تاریخ، 5 / 154) بالاتر از 90 سال گفته است. از عالمان رجال ابن‌سعد، ابن‌مدینی، ابن معین و نسائی او را توثق كرده‌اند. به گفتۀ ابن عدی او خود ثقه بود، ولی عده‌ای از ضعفا از او حدیث شنیدند، به همین علت برخی روایات منقول از او ضعف شمرده می‌شود. ابوزرعه و ابوحاتم گفته‌اند كه به حدیث او نمی‌توان استناد كرد (ابن سعد، 5 / 481؛ عجلی، 413؛ ذهبی، میزان، 4 / 37- 38). از متقدمان نیز برخی چون ابن‌عیینه و شعبه او را ضعیف شمرده‌اند (ابن ابی‌حاتم، 4(1) / 75)، در حالی كه تابعی معاصرش، عطاء بن ابی رباح ضبط او را در حدیث ستوده است (ابن‌سعد، همانجا؛ ترمذی، 5 / 756). به هر روی شماری از احادیث او در موطأ مالك و صحاح سته نقل شده است (نك‌ : مالك، 1 / 369، جم‌ ؛ مزی، 17 / 192). در منابع شیعه نیز طوسی در تهذیب (5 / 255) و استبصار (2 / 274) و دیگران احادیثی چند از طریق او روایت كرده‌اند. جابر بن عبدالله انصاری، ابن عباس، عبدالله بن عمر، عبدالله بن زبیر، عائشه و ابوالطفیل از صحابه و عكرمه مولای ابن عباس، طاووس، سعید بن جبیر و عبدالرحمن بن هرمز اعراج از جمله مشایخ او بوده‌اند. زهری، مالك ابن انس، اعمش، سفیان ثوری، سفیان بن عُیینه، ایوب سختیانی، جابر جعفی، لیث بن سعد و ابن لهیعه نیز از او روایت كرده‌اند (برای تفصیل، نك‌ : مزی، 17 / 192-194).
نسخۀ خطی مجموعه‌ای از روایات ابوزبیر با عنوان احادیث ابی الزبیر عن غیر جابر كه گردآورندۀ آن ابوالشیخ الصفهانی (د 369 ق) است، در كتابخانۀ ظاهریه نگهداری می‌شود (فهرس، 368).

مآخذ

ابن اثیر، الكامل؛
ابن ابی حاتم، عبدالرحمن بن محمد، الجرح و التعدیل، حیدرآباد دكن، 1372 ق / 1953 م؛
ابن سعد، محمد، الطبقات الكبری، بیروت. دارصادر؛
ابن قیسرانی، محمد بن طاهر، الجمع بین كتابی ابی نصر الكلاباذی و ابی بكر الاصبهانی، بیروت، 1405 ق؛
بخاری، محمد بن اسماعیل، التاریخ الكبیر، حیدرآباد دكن، 1402 ق / 1982 م؛
تزمذی، محمد بن عیسی، سنن، به كوشش ابراهیم عطوه عوض، استانبول، 1401 ق / 1981 م؛
ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام، قاهره، مكتبة القدسی؛
همو، سیر اعلام النبلاء، به كوشش شعیب ارنوؤط، بیروت، 1405 ق / 1985 م؛
همو، میزان الاعتدال، به كوشش علی محمد بجاوی، قاهره، 1382 ق / 1963 م؛
طوسی، محمد بن حسن، الاستبصار، به كوشش حسن موسوی خرسان، نجف، 1375 ق؛
همو، تهذیب الاحكام، به كوشش حسن موسوی خرسان، نجف، 1379 ق؛
عجلی، احمد بن عبدالله، تاریخ الثقات، به كوشش عبدالمعطی قلعجی، بیروت، 1405 ق / 1984 م؛
فهرس مجامیع المدرسة العمریة، به كوشش یاسین محمد سواس، كویت، 1408 ق / 1987 م؛
مالك بن انس، الموطأ، به كوشش محمد فؤاد عبدالباقی، بیروت، 1406 ق / 1985 م؛
مزی، یوسف ابن عبدالرحمن، تهذیب الكمال، نسخۀ عكسی موجود در كتابخانۀ مركز.

عبدالامیر سلیم