ابوبکربن حزم

اَبوبَکْرِ بْنِ حَزْم، فرزند محمد بن عمرو انصاری (د 120 ق/ 738 م)، از محدثان تابعین، قاضی و والی مدینه در دورۀ خلافت مروانیان. جد وی عمرو بن حم از اصحاب پیامبر (ص) بود و از سوی آن حضرت عامل نجران گردید. پدر ابوبکر، محمد در 10 ق/ 631 م در همانجا به دنیا آمد و به توصیۀ پیامبر (ص) نام او را محمد نهادند (ابن‌سعد، 5/ 69). برقی (ص 6) و طوسی (ص 63) ابوبکر بن حزم را از اصحاب حضرت علی (ع) دانسته‌اند، اما از آنجا که در منابع درگذشت وی را 120 ق و در 84 سالگی ذکر کرده‌اند، درنتیجه وی به هنگام شهادت حضرت علی (ع) باید کودک خردسالی بوده باشد (برای اقوال مختلف دربارۀ سال مرگ وی، نک‌ : مزی، 21/141).
ابوبکر بن حزم از کسان بسیاری چون محمد بن عمرو پدرش، عمرو بن سلیم زرقی، قاسم بن محمد بن ابی‌بکر، عباد بن تمیم انصاری، عمر بن عبدالعزیز، ابوسلمه بن عبدالرحمن بن عوف، سائب بن یزید، خارجة بن زید بن ثابت و ابوحبۀ بدری حدیث شنید (ابن‌منجویه، 1/105-106؛ ابن‌قیسرانی، 2/592؛ مزی، 21/137- 138). برخی از راویان او نیز عبارتند از: دو فرزندش محمد و عبدالله، اسحاق بن یحیی، افلح بن حمید، ولید بن ابی هشام، یحیی بن سعید انصاری، عبدالرحمن اوزاعی، حجاج بن ارطاة، عمرو بن دینار، محمد بن شهاب زهری و ابوبکر بن نافع (همانجاها).
ابوبکر به روزگار ولیدبن عبدالملک (حک‌ ‌86‌-96 ق) و سلیمان (حک‌ ‌96- 99 ق) قاضی مدینه بود، سپس از طرف سلیمان به عنوان والی آنجا گمارده شد و در زمان عمر بن عبدالعزیز (حک‌ ‌99-101 ق) نیز در همان مقام جای گرفت، ولی با روی کار آمدن یزید بن عبدالملک (حک‌ ‌101-105 ق) از این سمت برکنار شد (نک‌ : بسوی، 1/590، 643-645؛ بلاذری، 4(1)/605؛ طبری، وقایع 99 و 101 ق؛ ابن جوزی، 2/132؛ ابن کثیر، 9/72-73، 166-185). ابن عبدالحکم متن برخی از نامه‌های عمر بن عبدالعزیز خطاب به ابوبکر را نقل کرده است (ص 60-61، جم‌ ). ابوبکر چند ماهی نیز در 93 ق و چند روزی در 118 ق ولایت مدینه را به‌طور موقت عهده‌دار بوده است (نک‌ : طبری، ذیل سالهای 93 و 118 ق). وی در اواخر سدۀ اول به تناوب چندین سال نیز سرپرستی امر حج را عهده‌دار بوده است (خلیفه، 1/434؛ ابن‌حبیب، 26-27؛ یعقوبی، 2/291-300).
هنگامی که ابوبکر از طرف عمر بن عبدالعزیز ولایت مدینه را داشت، به فرمان او فدک را به اولاد حضرت فاطمه (ع) بازگرداند (ابن ابی الحدید، 16/ 278)، نیز به منظور حفظ آثار و سنن نبوی از سوی عمر بن عبدالعزیز مأمور جمع‌آوری احادیث پیامبر (ص) شد (ابن سعد، 2/387؛ بسوی، 1/442). در منابع از ابوبکر به عنوان فردی زاهد یاد شده و دربارۀ پارسایی او حکایاتی آمده است (مثلاً نک‌ : همو، 1/437- 438؛ ابن جوزی، 2/132).

مآخذ

ابن ابی الحدید، عبدالحمید بن هبةاللـه، شرح نهج‌البلاغة، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، 1962 م؛
ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، صفة الصفوة، به کوشش محمد فاخوری و روّاس قلعه جی، بیروت، 1406 ق/1986 م؛
ابن‌حبیب، محمد، المحیر، به کوشش ا. لیشتن اشتتر، حیدرآباد دکن، 1361 ق/ 1942 م؛
ابن سعد، محمد، الطبقات الکبری، بیروت، دارصادر؛
ابن عبدالحکم، عبدالله، سیرة عمر بن عبدالعزیز، به کوشش احمد عبید، بیروت، 1404 ق/1984 م؛
ابن قیسرانی، محمد بن طاهر، الجمع بین رجال الصحیحین، بیروت، 1405 ق؛
ابن کثیر، البدایة؛
ابن منجویه، احمدبن علی، رجال صحیح مسلم، به کوشش عبداللـه لیثی، بیروت، 1407 ق/1987 م؛
برقی، احمد، رجال، تهران، 1342 ش؛
بسوی، یعقوب بن سفیان، المعرفة و التاریخ، به کوشش اکرم ضیاء عمری، بغداد، 1394 ق/ 1974 م؛
بلاذری، احمد بن یحیی، انساب الاشراف، به کوشش احسان عباس، بیروت، 1400 ق/ 1979 م؛
خلیفة بن خیاط، تاریخ، به کوشش سهیل زکار، دمشق، 1968 م؛
طبری، تاریخ؛
طوسی، محمد بن حسن، رجال، نجف، 1380 ق/1961 م؛
مزی، یوسف بن عبدالرحمن، تهذیب الکمال، نسخۀ خطی کتابخانۀ احمد ثالث، شم‌ ‌2848؛
یعقوبی، احمد بن اسحاق، تاریخ، بیروت، 1379 ق/1960 م.

بخش فقه، علوم قرآنی و حدیث