ابو بشر عمی

اَبوبِشْرِ عَمّی، احمد بن ابراهیم بن مُعلّی بن اسد (د بعد از 350 ق / 961 م)، محدث و مورخ امامی. از زندگی وی اطلاع اندکی در دست است. نسبت او به «عمّ» که لقب نیای بزرگش مُرّة بن مالک، از موالی قبیلۀ بنی تمیم بود، باز می‌گردد. مرة بن مالک به همراه طایفۀ خود به فارس کوچ کرده بود، ولی ابوبشر، پدر و عمش در بصره اقامت داشتند (نجاشی، 96). شماری از شرح حال‌نویسان نسب او را احمد بن ابراهیم بن احمد بن معلی آورده‌اند (طوسی، الفهرست، 21؛ ابن شهر آشوب، 18؛ قس: ابن ندیم، 247)، ولی از آنجا که به تصریح نجاشی (همانجا) جدش معلی بن اسد و عمش اسد بن معلی از یاران نزدیک صاحب الزنج (مق‌ ‌270 ق / 883 م) بوده و ابوبشر اخبار صاحب الزنج را به حکایت آنان روایت کرده است، احتمالاً باید معلی نام نیای وی باشد نه نیای بزرگش. رجال‌نویسان امامی او را ثقه شمرده و تصریح کرده‌اند که وی از محدثان اهل سنت بسار روایت داشته است (نجاشی، همانجا؛ طوسی، همانجا، رجال، 446). مؤلفان عبدالعزیز بن یحیی جلودی را استاد برجستۀ او دانسته و افزوده‌اند که ابوبشر مستملی او بوده و تألیفات وی را روایت کرده است (ابن ندیم، نجاشی، همانجاها؛ طوسی، الفهرست، همانجا). از مشایخ دیگر او می‌توان محمد بن زکریا غلابی (د 298 ق / 911 م) و زکریا بن یحیی ساجی را نام برد (ابن بابویه، 382-383؛ مفید، 90). از میان راویان او نیز باید از ابوالفرج اصفهانی، محمد بن وهبان دبیلی و حسین بن حُصَین عمی یاد کرد (مفید، 88؛ نجاشی، 96، 325؛ فخار، 136، 267، 278).
ابوبشر تدلیفاتی در تاریخ و حدیث داشته که نسخه‌های آنها در دست نیست و نجاشی (ص 96) فهرستی از آنها به دست داده است: 1. التاریخ، با دو تحریر مفصل و مختصر؛ 2. مناقب امیر المؤمنین (ع)؛ 3. اخبار صاحب الزنج بالبصرة (نیز نک‌ : ابن‌طاووس، فرج المهموم، 213)؛ 4. الفرق، که نجاشی آن را ستوده است؛ 5. اخبار السید اسماعیل (الحمیری)؛ 6. شعر السید؛ 7. عجائب العالم؛ 8. مثالب القبائل، که آن را بی‌نظیر خوانده‌اند. همچنین ابن ندیم (همانجا) محن الانبیاء و الاوصیاء و الاولیاء، و ابن‌طاووس ( الامان، 96) کتاب الابواب الدامغة را به وی نسبت داده‌اند.

مآخذ

ابن بابویه. محمد بن علی، التوحید، به کوشش هاشم حسینی تهرانی، قم، 1398 ق؛
ابن شهر آشوب، محمد بن علی، معالم العلماء، نجف، 1380 ق / 1961 م؛
ابن طاووس، علی بن موسی، الامان، قم، 1409 ق؛
همو، فرج المهموم، نجف، 1368 ق؛
ابن‌ندیم، الفهرست؛
طوسی، محمد بن حسن، رجال، نجف، 1380 ق / 1961 م؛
همو، الفهرست، به کوشش اشپرنگر، کلکته، 1271 ق؛
فخار بن معد موسی، ایمان ابی‌طالب، به کوشش محمد بحرالعلوم، نجف، 1384 ق / 1965 م؛
مفید، محمد بن محمد، الامالی، به کوشش استاد ولی و غفاری، قم، 1403 ق؛
نجاشی، احمد بن علی، الرجال، به کوشش موسی سبیری، قم، 1407 ق.

محمد انصاری