ابن منیر، ابوالعباس

اِبْنِ مُنَيّر، ابوالعباس ناصرالدين احمد بن محمد بن منصور بن قاسم بن مختار جُذامی جَروی (3 ذيقعدۀ 620- اول ربيع‌الاول 683ق / 28 نوامبر 1223- 18 مۀ 1284م)، فقيه مالكی، مفسر، خطيب و قاضی اسكندريه. وی در اسكندريه زاده شد (ابن فرات، 8 / 12) و همانجا نزد پدر خود و ابوبحر عبدالوهاب ابن رواج و يوسف ابن مخيلی حديث فراگرفت (صفدی، 8 / 128). او به فراگيری علوم ديگر نيز علاقه داشت، چنانكه در فقه مختصر ابن حاجب را آموخت و بعدها با مؤلف آن ديدار داشت و از وی اجازۀ افتا گرفت (ابن فرحون، 1 / 244-245). او در رشته‌های گوناگون از فقه و اصول، علوم قرآنی و ادبيات عرب مهارت داشته و شخصيت علمی و اجتماعی وی مورد ستايش مؤلفان قرار گرفته است (ذهبی، العبر، 3 / 352؛ ابن شاكر، عيون، 9 / 409، فوات، 1 / 149؛ ابن فرحون، 1 / 243-244).
ابن منير در مدارس متعددی از جمله در جامع جيوشی تدريس كرد (سيوطی، 1 / 384)، ولی در منابع، از شاگردان وی تنها شمار اندكی چون ابن راشد قفصی و ابوحيان نام برده شده‌اند (همانجا؛ مخلوف، 188). ابن قرمس نيز به گفتۀ خويش مشيخۀ ابن منير را استخراج نموده و نزد خود وی قرائت كرده است (ابن فرحون، 1 / 244).
ابن منير در دوران زندگی خود مناصب مختلفی داشته، چنانكه مدتی تصدی «ديوان نظر» را به عهده داشت و در 651ق به نيابت از قاضی ابن تنسی به قضا پرداخت. در 652ق مستقلاً به اين مقام منصوب شد و در ضمن عهده‌دار مقام خطابه نيز گرديد. اما در 680ق بر اثر سعايت جمعی از دشمنانش نزد سلطان از اين مقام بركنار شد. وی پس از بركناری به قاهره رفت و نزد امير علم‌الدين شجاعی و سلطان قلاوون صالحی از خود دفاع كرد و بار ديگر به قضای اسكندريه منصوب شد، ولی ديری نپاييد كه مجدداً معزول گرديد (ابن فرات، همانجا؛ ابن شاكر، عيون، همانجا؛ ابن فرحون، همانجا). ابن منير در 63 سالگی در اسكندريه درگذشت و در مقبرۀ پدرش در جامع غربی به خاك سپرده شد (ابن فرات، همانجا؛ ذهبی، دول، 381). مسجدی كه وی در آن مدفون شده، هم اكنون باقی است و به جامع المنير معروف است .
ابن منير دارای آثار متعددی بوده كه از آن ميان تنها الانصاف فيما تضمنّه الكشّاف من الاعتزال، بارها از جمله در 1966م در حاشيۀ الكشاف زمخشری در قاهره به چاپ رسيده است. ابن منير اين كتاب را در عنفوان جوانی نوشته و كسانی چون عزالدين ابن عبدالسلام و شمس‌الدين خسروشاهی بر آن تقريظ نوشته‌اند (ابن فرحون، 1 / 245). دو اثر وی نيز به صورت خطی موجود است: 1. البحر الكبير فی نخب التفسير، در تفسير قرآن كه نسخه‌هايی از آن در كتابخانۀ گوتا (پرچ، شم‌ 534) و دارالكتب مصر (سيد، 1 / 21) موجود است؛ 2. تحرير التنزيه و تحذير التشبيه، در مبحث صفات الهی كه نسخه‌هايی از آن در برلين ( آلوارت، شم‌ 2308) و در حلب ( المنتخب، 223-224) يافت می‌شود (برای عناوين ديگر آثار او، نك‌ : ابن شاكر، فوات، 1 / 149؛ ابن فرحون، همانجا؛ حاجی خليفه، 1 / 82، 136، 517؛ بغدادی، 2 / 577). گويا خطب ابن منير در ديوانی گردآمده بود (نك‌ : ابن شاكر، همانجا). برخی از اشعار او نيز در منابع نقل شده است (ابن شاكر، همانجا؛ صفدی، 8 / 129؛ مقريزی، (1(2) / 553-554).

مآخذ

ابن شاكر كتبی، محمد، عيون التواريخ، نسخۀ خطی كتابخانۀ فيض‌الله افندی، شم‌ ‌2922؛
همو، فوات الوفيات، به كوشش احسان عباس، بيروت، 1973م؛
ابن فرات، محمد بن عبدالرحيم، تاريخ، به كوشش قسطنطنين رزيق و نجلا عزالدين، بيروت، 1939م؛
ابن فرحون، ابراهيم بن علی، الديباج المذهب، به كوشش محمد احمدی ابوالنور، قاهره، 1974م؛
بغدادی، هديه؛
حاجی خليفه، كشف؛
ذهبی، محمدبن احمد، دول الاسلام، بيروت، 1405ق / 1985م؛
همو، العبر، به كوشش محمد سعيد زغلول، بيروت، 1405ق / 1985م؛
سيد، فؤاد، فهرس المخطوطات المصورة، قاهره، 1954م؛
سيوطی، بغية الوعاة، به كوشش محمد ابوالفضل ابراهيم، قاهره، 1384ق / 1964م؛
صفدی، خليل بن ایبک، الوافی بالوفيات، به كوشش محمد يوسف نجم، ويسبادن، 1391ق / 1971م؛
مخلوف، محمدبن محمد، شجرة النور الزكية، بيروت، 1350ق؛
مقريزی، احمدبن علی، السلوك، به كوشش مصطفی زياده، قاهره، 1376ق / 1957م؛
المنتخب من المخطوطات العربية فی حلب، بيروت، 1407ق / 1986م؛
نيز:

Ahlwardt;
Pertsch.

بخش فقه، علوم قرآنی و حدیث