آقا مجتهد

آقا مُجْتَهِد، محمدعلی بن محمد بن صالح بن محمد بن ابراهیم موسوی عاملی اصفهانی (1239-1274ق / 1824- 1858م)، عالم شیعی امامی، جامع جامع معقول و منقول، عارف و شاعر و ادیب، متولد اصفهان، فرزند ارشد سیدصدرالدین عاملی. پدر او از عالمان برجستۀ اصفهان و مادرش جان جان خاتون دختر شیخ جعفر کاشف‌الغطاء مجتهد و مرجع بزرگ شیعه بود. وی از جملۀ نوابغ شمرده شده و طبق روایتهای متعدد در سن 12 سالگی کتاب البلاغ المبین فی احکام الصّبیان والبالغین را نوشته است. وقتی سیدمحمدباقر شفتی این کتاب را دید، به اجتهاد نویسندۀ آن گواهی داد و از آن پس محمدعلی به «آقا مجتهد» معروف گردید و شفتی دختر خود را به همسری وی درآورد.
آقا مجتهد چندبار ازدواج کرد. وی در 18 ذیحجۀ 1274ق / 31 ژوئیۀ 1858م در سن 35 سالگی به علت مسمومیت در اصفهان درگذشت و جنازه‌اش پس از حمل به عراق، در نجف در یکی از آرامگاههای صحن علی‌بن ابی‌طالب(ع) در کنار پدرش به خاک سپرده شد. او را 4 پسر به نامهای بهاءالدین (عالم و ادیب و شاعر)، سیدمحمدجواد (مجتهد و امام جماعت و مدرس)، سیدصدرالدین (عالم و ادیب) و سیدابوالقاسم (امام جماعت و فقیه) و 3 دختر بود.

فعالیتهای علمی

آقا مجتهد پس از درگذشت پدر، به جای وی نشست و به تدریس پرداخت و شمار بسیاری از مجتهدان بزرگ و محققان برجستۀ فقه و اصول را تربیت کرد. او علاوه بر تبحر در فقه و اصول، به عرفان و تصوف نیز دلبستگی داشت و اهل وجد بود و به زبانهای فارسی و عربی شعر می‌سرود. تألیفات او به نظم و نثر بجز البلاغ المبین، عبارت است از: 1. احیاءالتقوی، شرح بخشی از الدروس الشرعیة در فقه امامیه، تألیف شهید اول ابوعبدالله محمد بن مکی (734-786ق / 1334-1384م)؛ 2. العلائم فی شرح المراسم، شرح بخشی از المراسم العلویة و الاحکام النبویة، تألیف حمزة بن عبدالعزیز دیلمی معروف به «سلّار» (د 463ق / 1071م)؛ 3. منظومه‌ای در وقف؛ 4. منظومه‌ای ناتمام در میراث؛ 5. الفیه‌ای ناتمام در نحو؛ 6. فرائدالفوائد در اصول فقه؛ 7. نفائس‌الفرائد که مختصر فرائدالفوائد است؛ 8. دیوان شعر فارسی فارسی با تخلص «عارف».

مآخذ

آقابزرگ، الذریعة، 3 / 141؛ امین، محسن، اعیان‌الشیعة، بیروت، دارالتعارف، 1403ق، 2 / 6؛ امینی، عبدالحسین، شهداءالفضیلة، قم، دارالشهاب، صص 319-320؛ حرزالدین، محمد، معارف‌الرجال، قم، 1405ق، 1 / 115؛ کحاله، عمررضا، معجم المؤلفین، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 11 / 51؛ مدرس، محمدعلی، ریحانةالادب، تبریز 1346ش، 1 / 57؛ معلم حبیب‌آبادی، محمدعلی، مکارم الآثار، اصفهان، ادارۀ کل فرهنگ و هنر، 1352ش، 4 / 1095-1097؛ مهدوی، مصلح‌الدین، تذکرةالقبور، اصفهان، 1348ش، ص 15.

کاظم موسوی بجنوردی