ابن قزوینی

اِبْنِ قَزْوينی، ابوالحسن علی بن عمر بن محمد بن حسن حربی (360-442ق / 970-1050م)، محدّث و فقيه شافعی. ابن جوزی لقب او را قزوينی آورده است ( المنتظم، 8 / 146). رافعی گويد اصل او از قزوين است، اما دانسته نيست كه در اين شهر زاده شده باشد (3 / 387)، ولی اسنوی وی را زادۀ بغداد می‌داند (2 / 312). ابن قزوينی در بغداد به تحصيل پرداخت. از مشايخ او می‌توان ابوحفص ابن زيّات، ابوالعباس ابن مكرم، قاضی جراحی و ابوعمر ابن حيويه را نام برد (خطيب بغدادی، 12 / 43). فقه را نزد ابوالقاسم داركی و نحو را از ابوالفتح ابن جنی آموخت و قرآن را با قرائات مختلف نزد ابوحفص كنانی خواند (ابن جوزی، صفة الصفوة، 2 / 488). ابن سبعون قيروانی او را ثقه دانسته است (ذهبی، 17 / 611). وی كثيرالحديث بود و مجالس املايی داشت كه كسان بسياری در آن شركت می‌كردند (رافعی، همانجا). از جملۀ راويانش خطيب بغدادی، ابن خيرون، ابوالوليد باجی، ابوسعد طرسوسی، نجيب حرانی و عبدالصمد بن مأمون شايان ذكرند (ذهبی، 17 / 609؛ سبكی، 3 / 299؛ ابن جوزی، المصباح، 1 / 224). وی علاوه بر روايت حديث، به نقل حكايات و اشعار نيز می پرداخت. از جمله برخی اشعار ابن نباته به روايت او آمده است (ابن اثير، 9 / 570). زهد او را ستوده‌اند، ولی گفته شده است كه لباسهای زيبا می‌پوشيد و برخی وی را بر اين امر ملامت می‌كردند، اما ابن قزوينی اين امر را با زهد منافی نمی‌دانست (ذهبی، 17 / 611-612). ابونصر هبةالله بن محلّی كتابی در شرح حال و فضايل او تأليف كرده است (سبكی، همانجا). ابن قزوينی در 82 سالگی در بغداد درگذشت و در منزلش به خاك سپرده شد (خطيب بغدادی، همانجا).
از آثار او الفوائد المنتقاة، الغرائب الحسان است كه به صورت خطی در كتابخانۀ چستربيتی موجود است ( آربری، شم‌ 3495(3)؛ قس: اثری با همين عنوان از ابوالحسن علی بن عمر دارقطنی: GAS, I / 208). افزون بر اين، بخشهايی از امالی وی به صورت پراكنده در كتابخانۀ ظاهريه مضبوط است (ظاهريه، 1 / 249، 304-305؛ سواس، 73-74، 104-105، 554).

مآخذ

ابن اثير، الكامل؛
ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی، صفة الصفوة، به كوشش محمود فاخوری و محمد رواس قلعه‌جی، بيروت، 1405ق / 1985م؛
همو، المصباح المضیء فی خلافة المستضیء، به كوشش ناجيه عبدالله ابراهيم، بغداد، 1396ق / 1976م؛
همو، المنتظم، حيدرآباد دكن، 1359ق؛
اسنوی، عبدالرحيم بن حسن، طبقات الشافعية، به كوشش عبدالله جبوری، بغداد، 1391ق / 1971م؛
خطيب بغدادی، احمد بن علی، تاريخ بغداد، قاهره، 1349ق؛
ذهبی، محمدبن احمد، سيراعلام النبلاء، به كوشش شعيب ارنؤوط و محمدنعيم عرقسوسی، بيروت، 1403ق / 1983م؛
رافعی قزوينی، عبدالكريم ابن محمد، التدوين فی اخبار قزوين، به كوشش عزيزالله عطاردی، حيدرآباد دكن، 1404ق؛
سبكی، عبدالوهاب بن تقی‌الدین، طبقات الشافعية الكبری، بيروت، 1324ق؛
سواس، ياسين محمد، فهرس مجاميع المدرسة العمريّة، كويت، 1408ق / 1987م؛
ظاهريه، خطی (مجاميع)؛
نيز:

Arberry;
GAS.

رؤیا حقیقی ایرانی