ابن قاسم، غزی

اِبْنِ قاسِمِ غَزّی، ابوعبدالله شمس‌الدين محمد بن قاسم بن محمد بن محمد (859- 918ق / 1455-1512م)، فقيه شافعی و اديب. سخاوی (8 / 286) او را ابن غرابيلی خوانده است. ابن قاسم در غزّه تولد و نشأت يافت و در همانجا به فراگيری علوم مختلف از قبيل حديث، فقه و ادبيات روی آورد و قرآن را حفظ كرد. وی در 881ق / 1476م به مصر رفت و تحصيلات خويش را نزد مشايخ مشهور آنجا، ازجمله بدرالدين ماردانی كه حساب و جبر را به وی آموخت و جوجری، حصنی، جمال‌الدين كورانی و ديگران ادامه داد. سپس در جامع ازهر به تدريس پرداخت و همراه با آن به افتاء و خطابت در جامع القلعه نيز مشغول بود. او با مشاهير مصر در آن روزگار مانند شهاب‌الدين ابشيهی و سخاوی ارتباط داشته و به ويژه با سخاوی اطلاعات علمی و كتاب مبادله می‌كرده است. سخاوی تنها كسی است كه از زندگی ابن قاسم با تفصيلی بيشتر سخن گفته است (8 / 286)، ولی در منابع ديگر فقط نام نوشته‌های او آمده است. چون سخاوی پيش از ابن قاسم غزی درگذشته است به وفات وی اشاره‌ای ندارد، اما حاجی خليفه (2 / 1140) تاريخ درگذشت وی را ثبت كرده است.

آثـار

مهم‌ترين اثر باقيمانده از ابن قاسم فتح القريب المجيب فی شرح الفاظ التقريب است كه نام ديگر آن القول المختار فی شرح غاية الاختصار است (ابن قاسم، 2) و نخستين بار در 1278ق، در قاهره به صورت سنگی به چاپ رسيده و پس از آن بارها تجديد چاپ شده است. به علاوه در 1310ق در سنگاپور همراه با شرحی به زبان مالايايی، و در 1894م در ليدن با ترجمه‌ای به فرانسه توسط وان‌دن برگ به چاپ رسيده است. بر اين كتاب شروحی نيز نوشته شده كه از آن جمله شرح ابراهيم باجوری است كه از 1272ق به بعد چندين بار در مصر چاپ شده و زاخاو ترجمۀ بخشی از آن را در كتاب «فقه اسلامی» منتشر كرده است.

آثار خطی

1. حاشية علی شرح الجار بردی لشافية ابن الحاجب، چند نسخه از آن در هالۀ آلمان، انستيتوی خاورشناسی شوروی و پترزبورگ موجود است (طعمه، شم‌ 74؛ خالدوف، شم‌ GAL, S, I / 536;
7441)؛ 2. حواشی علی حاشية الخيالی، كه شرح عقائد نسفی است و نسخه‌ای از آن در كتابخانۀ دانشگاه پرينستون موجود است (حتی، شم‌ 1552)؛ 3. فتح الرب المالك بشرح الفيّة ابن مالك، كه نسخه‌های آن در كتابخانه‌های ازهريۀ مصر و ظاهريۀ دمشق موجود است (ازهريه، 4 / 285؛ ظاهريه، 377- 379؛ برای ديگر آثار خطی، نك‌ : آلوارت، شم‌ 7027;
ESC2، شم‌ 1494؛ آصفيه، 2 / 42).

مآخذ

آصفيه، خطی؛
ابن قاسم، محمد، فتح القريب، بغداد، مكتبة المثنی؛
ازهريه، فهرست؛
حاجی خليفه، كشف؛
سخاوی، محمدبن عبدالرحمن، الضوء اللامع، قاهره، 1354-1355ق؛
طعمه، عدنان جواد، فهرست المخطوطات العربية، بغداد، 1397ق / 1977م؛
ظاهريه، خطی؛
نيز:

Ahlwardt;
ESC2 ;
GAL, S;
Hitti, Ph. K. et al., Descriptive Catalog of the Garrett Collection of Arabic Manuscripts, Princeton, 1938;
Khalidov.

مهدی سلماسی