حوت

حوت (سمکه)، دوازدهین برج از برجهای دائرةالبروج که در سال‌شماری خورشیدی ایرانیان برابر با ماه اسفند و پایان سال خورشیدی ایرانی است. هر چند به سبب حرکت تقدیمی (نک‌ : ه‌ د، تقدیم اعتدالین) نقطۀ اعتدال بهاری امروزه در این برج قرار گرفته است، همچنان این برج را به صورت قراردادی آخرین برج از برجهای دائرةالبروج می‌دانند (نک‌ : ه‌ د، حمل).
صورت این برج مانند دو ماهی است که یکی از آنها بر پشت صورت فلکی فرس اعظم است و آن را سَمْکۀ مقدم می‌نامند و دومی در جنوب صورت فلکی المرأة المسلسله قرار دارد و رشته‌ای از ستاره‌ها این دو را به هم وصل می‌کند (صوفی، 301، ترجمه، 221). بیرونی می‌گوید که رشتۀ میان دو ماهی را «خیط الکَتّان» می‌نامند ( التفهیم، 91).
در فهرستهای قدیمی ستارگان، 38 ستاره از قدرهای 3 تا 6 برای حوت ذکر شده است که از این میان 34 ستاره داخل صورت و 4 ستاره خارج صورت‌اند (بطلمیوس، 379-381؛ صوفی، همانجا، نیز 310-311، ترجمه همـانجـا، نیـز 227- 229؛ نیز نک‌ : بیرونی، القانون ... ، 3/ 1088-1091، که مقدارهای بطلمیوس و صوفی را در کنار یکدیگر آورده است).
اعراب ستارگان بخش شمالی این صورت را به همراه ستارگان صورت المرأة المسلسله به ماهی بزرگی تشبیه می‌کردند و آن را حوت می‌نامیدند و ستارۀ واقع بر میانۀ این ماهی را بطن حوت یا رشا می‌خواندند که آخرین منزل از منازل قمر (ه‌ م) است (صوفی، 164-165، ترجمه، 119). نام این ستاره به صورت «الرشا» به زبانهای اروپایی راه یافته است (کونیچ، 135).

مآخذ

بیرونی، التفهیم، به کوشش جلال‌الدین همایی، تهران، 1352 ش؛
همو، القانون المسعودی، حیدرآباد دکن، 1375 ق/ 1956 م؛
صوفی، عبدالرحمان، صور الکواکب، چ تصویری، به کوشش فؤاد سزگین، فرانکفورت، 1405 ق/ 1986 م؛
همان، ترجمۀ کهن فارسی نصیرالدین طوسی، به کوشش معزالدین مهدوی، تهران، 1384 ش؛
نیز:

Kunitzsch, P., Arabischen Sternnamen in Europa, Wiesbaden, 1959;
Ptolemy, The Almagest, tr. and ed. G. J. Toomer, London, 1984.
حنیف قلندری