ابویحیی بطریق

اَبویحْیی بِطْریق (د ح 184 ق / 800 م)، مترجم آثار یونانی به عربی، معاصر منصور خلیفۀ عباسی، آشنا به نجوم و ریاضیات و پزشكی (لكلرك، I / 178؛ زوتر، 4). از محل و تاریخ تولد او اطلاعی در دست نیست؛ سال وفات او را نیز بعضی بین 180- 190 ق / 796-806 م ذكر كرده‌اند (سارتن، 1 / 621). در زمان منصور مسائل علم افلاك و نجوم مورد توجه بسیار قرار گرفت. خلیفه ضمن تشویق و وعدۀ ‌پاداش، تنی چند از دانشمندان را مأمور ساخت تا كتابهای هیأت و نجوم را از زبانهای سریانی، یونانی، فارسی و هندی به عربی ترجمه كنند (همانجا؛ طوقان، 111). ابویحیی بطریق از كسانی بود كه به این كار همت گماشتند (همائی، 96).
ابویحیی كتاب الاربعۀ بطلمیوس را كه مشتمل بر 4 مقاله در صناعت احكام نجوم بود (نالینو، 216-217؛ طوقان، همانجا) ‌برای ابوحفص عمر بن فرّخان، از یونانی به عربی ترجمه كرد. فرّحان نیز در همان زمان شرح و تفسیری برآن نوشت (ابن ندیم، 273؛ قفطی، 242)، ولی ترجمۀ ابویحیی در سطحی پایین‌تر از ترجمۀ حنین بن اسحاق قرار داشت. وی علاوه بر این، كتابهای بسیاری نیز در پزشكی از آثار بقراط و جالینوس به عربی ترجمه كرده است (ابن ابی اصیبعه، 205).
با اینكه نسخه‌هایی خطی از ترجمۀ‌ عربی كتاب الاربعۀ بطلمیوس در بعضی از كتابخانه‌ها، از جمله اوپسالا به شمارۀ 203 موجود است، ولی انتساب آنها به ابویحیی مسلم نیست (نک‌ : سترستن، 94؛ اشتاین اشنایدر، 207-208).

مآخذ

ابن اصیبعه، احمد بن قاسم، عیون الانباء، به كوشش آوگوست مولر، 1299 ق / 1882 م؛
ابن ندیم، الفهرست؛
سارتن، جورج، مقدمه بر تاریخ علم، ترجمۀ غلامحسین صدری افشار، تهران، 1353 ش؛
طوقان، قدری حافظ، تراث العرب العلمی فی الریاضیات و الفلك، قاهره، 1382 ق / 1963 م؛
قفطی، علی بن یوسف، تاریخ الحكماء، به كوشش یولیوس لیپرت، 1903 م؛
نالینو، كارلو ‌آلفونسو، علم الفلك، تاریخه عندالعرب فی القرون الوسطی، رم، 1911 م؛
همائی، جلال‌الدین، تاریخ علوم اسلامی، تهران، 1363 ش؛
نیز:

Leclerc, Lucien, Histoire de la médecine arabe, 1876;
Steinschneider, M., «Die arabischen Übersetzungen aus dem Griechischen», ZDMG, Leiden, 1890, vol. L;
Suter, Heinrich, Die Mathematiker und Astronomen der araber und ihre Werke, Leipzig, 1900;
Zetterstéen, K. V., Die arabischen, persischen und türkischen Handschriften , Uppsala, 1930.

ابوالحسن دیانت