پونتیاناک

پونْتیاناک، مرکز استان‌کالیمانتان‌غربی در کشور‌اندونزی. این‌شهر با 226‘455 تن‌جمعیت (1384ش / 2005م) در غرب‌جزیرۀ برنئو در محل تلاقی رودخانه‌های کاپواس و لَنْدک جای دارد.
حوضۀ گسترده و قابل کشتی‌رانی رودخانۀ کاپواس نقش مؤثری در اقتصاد پونتیاناک دارد و این شهر را به مرکز تجاری غرب جزیرۀ برنئو بدل ساخته است («فرهنگ جهانی»؛ انکارتا؛ هاردجونو، 40, 240). کشتی‌سازی و تولید محصولاتی چون روغن نخل، کائوچو و شکر مهم‌ترین صنایع پونتیاناک است و عمده‌ترین محصولات کشاورزی آن عبارت‌اند: برنج، غلات، ادویه و توتون (بریتانیکا، VIII / 113). پونتیاناک از مهم‌ترین مناطق کشت برنج در اندونزی است و کشت آن بدون ضرورت رعایت کشت نوبتی، به طور مستمر در آنجا صورت می‌پذیرد (هاردجونو، 144). این شهر در منطقه‌ای با آب و هوای گرم و مرطوب استوایی واقع است و میزان بارندگی در برخی از نقاط این منطقه به ۴ متر در سال می‌رسد و برای جلوگیری از زیانهای ناشی از سیلابها، خانه‌ها بر روی ستونهایی از چوب بنا می‌شود («جغرافیا...»؛ بریتانیکا، همانجا).
بیشتر جمعیت این شهر را بومیان دایاک و چینی‌تبارها تشکیل می‌دهند. چینیها از سدۀ ۷م به جزیرۀ کالیمانتان راه یافتند. در سدۀ ۱۴م نیز که معادن طلا در آنجا پیدا شد، مردم به آن منطقه روی آوردند و شمار بیشتری هم در سدۀ ۱۸م به تدریج در کالیمانتان غربی مستقر شدند. چینیها امروزه در محلات خاص خود، مدارس و معابد جداگانه‌ای دارند و به کار کشاورزی و کسب و تجارت می‌پردازند (وحید، 14-15؛ انکارتا).
در 11۸۶ق / 1772م مردی عرب تبار به نام عبدالرحمان بن حسین قادری که از راه بازرگانی ثروتی سرشار اندوخته بود، در ناحیه‌ای غیرمسکونی در دهانۀ اتصال رودخانه‌های کاپواس و لندک با صاف کردن جنگل، کلبه‌هایی برای خود و همراهانش برپا کرد. موقعیت مناسب تجاری این محل، بازرگانان بوگی، مالایایی و چینی را به آنجا جلب کرد و پونتیاناک به سرعت توسعه‌یافت. عبدالرحمان با هلندیها ــ که‌تازه به جزیرۀ‌کالیمانتان راه یافته بودند ــ به همکاری پرداخت و خود را سلطان نامید. کمپانی هند شرقی هلند نیز مقام او را به رسمیت شناخت. هلندیها در ۱۱۹۲ق / ۱۷۷۸م پایگاهی تجاری در پونتیاناک احداث کردند (نک‌ : وحید، ۱۵؛ انکارتا؛ EI2). پونتیاناک عموماً با هلندیها روابط حسنه‌ای داشت. این سیاست به سود هر دو طرف بود، زیرا برای هلندیها حکومتی غیرمستقیم مقرون به صرفۀ مالی و صلاح سیاسی بود و از سوی دیگر، سلاطین پونتیاناک بدون آنکه در قبال هلندیها تعهداتی داشته باشند، از مزایا و تسهیلات اداری اروپایی بهره می‌بردند (وحید، ۱۶).
پس از جنگ جهانی دوم هلندیها سعی در ایجاد دولتی واحد در کالیمانتان داشتند؛ اما مسلمانان سواحل جنوبی و شرقی این جزیره که تمایلات ملی‌گرایانه داشتند و خواهان حکومت جمهوری بودند، با این طرح هلندیها به مخالفت برخاستند و هلندیها به ناچار در اردیبهشت ۱۳۲۶ / مۀ 1947 حکومت جداگانه‌ای در غرب کالیمانتان تحت فرمان سلطان عبدالحمید دوم (حک‌ 1950-۱۹۴۶م)، آخرین سلطان پونتیاناک تأسیس کردند؛ اما این حکومت در زمان مبارزه برای کسب استقلال اندونزی سرنگون شد و در نهایت عبدالحمید دستگیر و زندانی گردید (ریکلفس، 1 / 49؛ وحید، همانجا).

مآخذ:

ریکلفس، م. ک.، تاریخ اندونزی در قرون معاصر، ترجمۀ عبدالعظیم هاشمی‌نیک، تهران، وزارت امور خارجه؛ وحید مازندرانی، غ.، سرزمین هزاران جزیره، تهران، 1345ش؛ نیز:

Britannica, 1978; EI2; Encarta Reference Library, 2004; «Geography of Pontianak»,Tripod, http: / / riftsindonesia. Tripod.com / geography_ of_ pontianank.htm; Hardjono, J., Indonesia, Land and People, Djakarta, 1971; The World Gazetteer, www. world-gazetteer.com.
پرویز امین