آشب، دژ

آشِب، از دژهای بزرگ و مستحكم ناحیۀ هَكّارِیّه در شمال شهر موصل (عراق) و محل سكونت كردهای هكّاری. این دژ كه به استحكام و استواری شهرت داشت، در 23 رمضان 537 ق / 11 آوریل 1142م به دست اتابك عمادالدین زنگی بن آق‌سنقر (د 541 ق / 1146م) تسخیر گردید (ابن‌قلانسی، 227؛ ابن‌عدیم، 2 / 276) و به دستور او ویران گشت و در كنار آن دژی بزرگ به نام عمادیّه بنا شد (یاقوت، 1 / 63، 3 / 717؛ ابوالفداء، 276). ابن‌اثیر (د 630 ق / 1232م) داستان ویرانی دژ آشب را به نقل از دانشمندان كُرد بدین‌گونه بیان كرده است كه در 521 ق / 1127م اتابك عمادالدین زنگی به حكومت موصل و بین‌النهرین منصوب شد و به‌تدریج دژهای حمیدیه و اطراف موصل را تسخیر كرد. خبر این پیروزیها به حاكم دژ آشب، ابوالهیجاءبن عبدالله رسید. وی برای جلوگیری از حملۀ زنگی به دژ آشب هدایایی برای او فرستاد و خود نیز به نزد او به موصل رفت و مدتی بعد در همان‌جا درگذشت. پس از مرگ وی اتابك زنگی دژ آشب را تسخیر كرد و به دست نصیرالدین جقر سپرد. وی دستور داد دژ را ویران كنند و در كنار آن دژی دیگر بسازند و او این دژ را عمادّیه نامید (11 / 14، 15، 91). مستوفی (د 740ق / 1339م) عامل ویرانی دژ آشب را به اشتباه عمادالدولۀ دیلمی (د 338ق / 948م) دانسته و عمادیه را كه توسط وی تجدید عمارت شده، شهری بزرگ و خوش آب و هوا معرفی كرده كه حقوق دیوانیش 000‘68 دینار بوده است (105). برخی از منابع عربی نام این دژ را «أَشَب» ضبط كرده‌اند (نك‌ : ابن‌قلانسی، 277؛ ابن‌اثیر، 11 / 14).

مآخذ

ابن‌اثیر، عزالدین، الكامل، بیروت، دارصادر، 1399ق؛
ابن‌عدیم، عمربن احمد، زبدةالحلب، به كوشش سامی‌الدهان، معهدالفرنسی بدمشق، 1954م، 2 / 277؛
ابن‌قلانسی، ابویَعْلى حمزه، ذیل تاریخ دمشق، بیروت، مطبعة‌الآباءالیسوعیین، 1908م؛
مستوفی، حمدالله، نزهةالقلوب، به كوشش گای لسترنج، لیدن، 1331ق؛
یاقوت حموی، ابوعبدالله، معجم‌البلدان، به كوشش فردیناند ووستنفلد، لایپزیك، 1867-1870م، 2 / 690.

علی رفیعی