آس، ده مورد

آس، یا دِهْ مُورْد، دهی از دهستان آبادۀ طَشْک واقع در بخش آبادۀ طشک از شهرستان نیریز استان فارس، در شمال دریاچۀ بختگان و جنوب کوه روشن، در فاصلۀ 84 کیلومتری شهرستان نیریز و 10 کیلومتری جادۀ اصلی نیریز به آبادۀ طشک، با 244 خانوار و 1231 مفر جمعیت (فرهنگ آبادیهای کشور، 23 / 146) و 1750 متر ارتفاع و °54 و ´1 طول شرقی و °29 و ´45 عرض شمالی (فرهنگ جغرافیائی ارتش). این ده از آن روی که درختِ مُورْد در آن فراوان یافت می‌شود به «ده مورد» و در عربی به آس موسوم شده است. آس از مناطق جلگه‌ای، معتدل و مالاریاخیز به‌شمار می‌رود. آب کشاورزی آن از چشمه و چاه نیمه‌عمیق تأمین می‌گردد. اراضی کشاورزی آن 830 هکتار، مراتع طبیعی 100، جنگل 500 و اراضی باید قابل دایر شدن آن 1000 هکتار است. محصولات آن پنبه، جو، ذرت، کنجد و گندم است. (فرهنگ آبادیهای کشور، 24 / 30). درختان آن بنه و بادام کوهی و شغل اهالی زراعت، باغبانی، دامداری، صنعت گلیم و جاجیم و حصیربافی است. اهالی آس (ده مورد) فارسی‌زبان و پیرو مذهب شیعۀ اثناعشری‌اند.

سابقۀ تاریخی

بنا به نوشتۀ اصطخری (متن عربی، 131؛ ترجمۀ فارسی، 98) و ابن حوقل (ص 250) ده آس (قریة‌الآس) در قدیم بودنجان نیز نامیده شده است (اگرچه متن ابن حوقل اندکی مشوّش است). اصطخری تصریح می‌کند که قریةالآس به پارسی «ده مورد» نامیده می‌شود و دارای کهن‌دژ و باروست (ترجمۀ فارسی اصطخری، 2 / 104). بنابه نوشتۀ ابن‌حوقل آس (ده مورد) بر سر راه شیراز به سیرجان واقع بوده و فاصلۀ میان آن و قریۀ عبدالرحمن (آبادۀ طشک) که در باختر آن جای داشته، 6 فرسنگ و فاصلۀ میان آس و چاهک 8 فرسنگ بوده است. مستوفی (سدۀ 8 ق / 14م) آس را در نزدیکی قریۀ هرات یاد کرده و هوای آن را سرد دانسته است (ص 149). فسایی نیز از آس نام برده و آن را جزء آبادۀ طشک دانسته است (ص 170).

وضع کنونی

این روستا دارای یک حمام و دبستان و مسجد است و امامزاده‌ای نیز دارد. راه ارتباطی آن شنی است و ماشین‌رو که از 2 راه به جادۀ اصلی می‌رسد: راه اول از ده مورد به چاه سرخ می‌رود که فاصلۀ آن 10 کمـ است و راه دوم آن از ده مورد به آباده طشک که 13 کمـ است.

مآخذ

ابن حوقل، ابوالقاسم محمد، صورةالارض، بیروت، دارمکتبة‌الحیاة؛
اصطخری، ابواسحاق ابراهیم، مسالک و ممالک، به کوشش ایرج افشار، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، 1347ش؛
همو، همان، عربی، لیدن، 1927م؛
فرهنگ آبادیهای کشور (سرشماریهای 1345 و 1355ش)، سازمان برنامه و بودجه، 1349 و 1361ش؛
فرهنگ جغرافیایی ارتش، تهران، 1330ش؛
فرهنگ جغرافیایی ارتش، تهران، 1362ش، 104 / 29-30؛
فسایی، میرزاحسن، فارسنامۀ ناصری، تهران، سنایی؛
مستوفی، حمدالله، نزهةالقلوب، به کوشش گای لسترنج، لیدن 1332ق / 1913م.

علی رفیعی