آرزاو

آرْزاو، بندری در سواحل شمال غربی الجزایر، در کرانۀ دریای مدیترانه. این بندر کوچک اکنون با املاهای آرْزو و آرزیو نوشته می‌شود. این نام در زبان بربرها آرزیو و شکل باستانی آن آرسِناریا بوده است (وبستر، 80؛ دایرةالمعارف اسلام) و آرزاو تلفظ عربی این نام است.
آرزاو در قدیم در محلی واقع در 70 کیلومتری شرق شهر کوچک کنونی، مابین وَهران (در منابع غربی اُران) و مُسَتغانِم، در ناحیۀ ساحلی جلگۀ سیرات، در منطقۀ پورتوس ماگنوس، سنت‌لوی کنونی که هنوز آرزاو کهنه نامیده می‌شود، قرار داشته است. این بندر از قرون وسطى بندری مسلمان‌نشین بوده است. بکری (د 487ق / 1094م) به خرابه‌های باقی‌مانده از دورۀ رومیان در اطراف آن که کاملاً خالی از سکنه بوده، اشاره کرده است. او همچنین از 3 قلعه در کوهستانهای اطراف آرزاو که در آن هنگام به عنوان رباط از آنها استفاده می‌شده، نام برده است. این 3 قلعه ظاهراً صومعه بودند و از آن جهت اهمیت داشتند که در سواحل شمالی سرزمینهای بربر، دیرهای دارای استحکامات نظامی بسیار نادر بوده و ظاهراً آرزاو بدین سبب اهمیت نظامی و مذهبی داشته است. بکری (ص 70) همچنین به وجود جیوه و آهن در کوههای اطراف آرزاو «که چون آتش بدان رسد، بوی خوش از آن برخیزد»، اشاره کرده است.
مهاجران اندلسی فعالیتهای دریانوردی را در این بندر رونق بخشیدند. در قرن 6 ق / 12م عبدالمؤمن از سلسلۀ موحدین (524 – 558 ق / 1130-1163م) آرزاو را با کشتیهایی که برای فتح افریقیه تدارک دیده بود، تجهیز کرد. محمدبن محمد ادریسی (493-560 ق / 1100- 1165م) به فعالیتهای اقتصادی این دورانِ آرزاو اشاره کرده است، و آن را مرکزی نامیده است که غلۀ نواحی فلاحتی اطراف بدان وارد و از آن ناحیه به سایر مناطق صادر می‌شود (ادریسی، 100). گرچه حسن بن محمد وزان زیاتی معروف به لئون افریقیه‌ای (888-957ق / 1483-1550م) در فهرستی که از شهرهای کوچک و بزرگ ساحل شمالی الجزایر به دست داده، ذکری از آرزاو نکرده است، اما بازرگانان ایتالیایی در همین دوران (سدۀ 8 و 9ق / 14 و 15م) از آرزاو دیدن کرده‌اند (بریتانیکا). ترکها در قرن 10ق / 16م بر آرزاو دست یافتند و استحکاماتی در آنجا بنا نهادند. بعدها، شاید در قرن 12ق / 18م آرزاو مسکن قبایل بُطّیوه از قبایل بربر گردید که از ریف مراکش بدان‌سو آمده بودند. در 1247ق / 1831م، امیر عبدالقادر الجزایری (1222-1300ق / 1807-1883م) بر آرزاو چیره شد. 2 سال بعد ژنرال لوئی دمیشل (1779-1845م) بر آن دست یافت و براساس معاهدۀ 1837م آرزاو بخشی از مستعمرات فرانسه گردید. آرزاو جدید درواقع در اطراف لنگرگاهی که فرانسویها در 1863م بنا کرده بودند، گسترش یافت.
آرزاو کنونی در °35 و ´51 عرض شمالی و °5 و ´19 طول غربی، در شمال غربی الجزایر نزدیک دهانۀ اوئد ماگون قرار دارد و بخشی از استان وَهران است که در 22 کیلومتری شمال شرقی شهر وَهران واقع شده و جمعیت آن براساس سرشماری 1966م، 499’11 نفر است. مهم‌ترین واقعۀ تاریخی در دوران جدید حیات این بندر، حملۀ نیروهای متفقین در طول جنگ دوم جهانی به آن است. مقارن حملۀ وسیع متفقین به شمال آفریقا، در نیمه‌شب 8 نوامبر 1942م سربازان آمریکایی، به پشتیبانی نیروی دریایی انگلستان در بندر آرزاو پیاده شدند (چرچیل، 4 / 510).
بندر آرزاو از بنادر مهم الجزایر (وزارت بازرگانی، 18) و از نظر اقتصادی از مراکز فعال این کشور است. از لحاظ صنعتی کارخانۀ تبدیل گاز مایع و پالایشگاه نفت و صنایع پتروشیمی آن از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، آرزاو پایانۀ لوله‌کشی گاز مایع از حاسی‌الرّمل است که از 1964م بهره‌برداری از آن آغاز گردیده است. بخش اعظم گاز صادراتی الجزایر به انگلستان و فرانسه از این بندر ارسال می‌شود. در آرزاو برخی فعالیتهای ماهیگیری به چشم می‌خورد. از محصولات مهم دیگر آن نوعی گیاه به نام اسپارتوست که در سواحل شمال آفریقا می‌روید و در صنایع کاغذسازی کاربرد دارد و نیز نمک است که از نمکزارهای آرزاو در 11 کیلومتری جنوب شهر به دست می‌آید. از آرزاو محصولات کشاورزی نظیر انگور، غلات و پنبه صادر می‌شود.

مآخذ

آمریکانا؛
ادریسی، محمد بن محمد، نزهة‌المشتاق، رم، 1972، 1 / 271؛
بریتانیکا؛
بکری، عبدالله بن عبدالعزیز، المغرب، به کوشش دوسلان، الجزیره، 1857م؛
چرچیل، وینستون، خاطرات، ترجمۀ تورج فرازمند، تهران، نیل، 1361ش؛
دایرةالمعارف اسلام، دایرةالمعارف اسلامیه؛
العربی، اسماعیل، دولت بنی‌حماد ملوک‌القلعه و بجایة، الجزایر، الشرکة ‌الوطنیه للنشر والتوزیع، 1980م، ص 242؛
غروی، محمد، جغرافیای آفریقا، تهران، دانشگاه تربیت معلم، 1356ش، ص 209؛
لاروس، (ذیل، Arzew، Desmichels)؛
مایر؛
وبستر جدید جغرافیایی؛
وزارت بازرگانی، (مؤسسۀ مطالعات و پژوهشهای بازرگانی)، الجزایر، تهران، خرداد 1361ش.

جعفر شعار