اسمره

اَسْمَره‌، پایتخت‌ جم‌هوری‌ افریقایی اریتره‌. این‌ شهر در 15 و 20 عرض‌ شم‌الی و 38 و 55 طول‌ شرقی در منتهیالیه‌ شم‌ال‌ فلات‌ اریتره‌ و 64 كیلومتری‌ جنوب‌ غربی بندر مصوّع‌ قرار گرفته‌ است‌ و 325 ،2متر از سطح‌ دریا ارتفاع‌ دارد و بزرگ‌ترین‌ شهر اریتره‌ محسوب‌ میشود (صبی، 261 ؛ بریتانیكا، میكرو؛ كلیر...؛ «دائرۀ المعارف‌... »).
نام‌ این‌ شهر كه در آغاز از 4 روستای‌ كوچك‌ موسوم‌ به‌ عَرَبَتی اسمره‌ تشكیل‌ شده‌ بود، ظاهراً برگرفته‌ از واژۀ تیگرینیایی اَسْمَرَت‌ به‌معنی سودمند و ثمربخش‌ است‌. در این‌باره‌، میان‌ بومیان‌ آن‌ منطقه‌ روایتی افسانه‌آمیز رواج‌ دارد كه‌ نام‌ این‌ شهر را با كوششهایی «ثمربخش‌» كه در گذشته‌های‌ دور برای‌ پایان‌ دادن‌ به‌ جنگ‌ و ستیز میان‌ مردم‌ این‌ روستاها به‌ عمل‌ آمده‌ است‌، مربوط میسازد. با اینهمه‌، نام‌ اسمره در دست‌نوشته‌های‌ بازرگانان‌ ونیزی‌ سدۀ 14م‌ دیده‌ میشود كه‌ این‌ امر خود نشان‌ از دیرینگی این‌ شهر دارد (صبی، 190 ، حاشیه‌).
آب‌ و هوای‌ اسمره در تابستانها گرم‌ و در زمستان‌ نسبتاً ملایم‌ است‌. بالاترین‌ دمای‌ آن‌ 30 و پایین‌ترین‌ آن‌ صفر است‌. فصل‌ بارندگی در این‌ شهر بیشتر میان‌ ماههای‌ ژوئن‌ تا اوت‌، و میانگین‌ بارش‌ سالانۀ آن‌ 560 میلیمتر است‌ ( كلیر؛ بستانی؛ «دائرۀ المعارف‌»).
اسمره‌ هر چند كه‌ آبادی‌ كهنی است‌، تا نیمۀ دوم‌ سدۀ 19م‌ روستای‌ كوچك‌ و بیاهمیتی به‌شم‌ار میرفت‌. شهرت‌ و اهمیت‌ سیاسی آن‌ از زمانی آغاز شد كه‌ ایتالیاییها در 1889م‌ نیروهای‌ نجاشی یوحنای‌ چهارم‌، امپراتور اتیوپی، را شكست‌ دادند و اسمره‌ را كه‌ قرارگاه‌ نیروهای‌ اتیوپی بود، به‌ اشغال‌ خود درآوردند. در 4 اوت‌ 1889 فرمانده‌ نیروهای‌ ایتالیا وارد اسمره‌ شد و سپس‌ به‌ موجب‌ معاهده‌ای‌ حاكمیت‌ ایتالیا بر سرزمین‌ اریتره‌ تحمیل‌ گردید (صبی، 190 ؛ كتاب‌ سبز، 86 -87؛ «دائرۀ المعارف‌»؛ كلیر؛ لاروس‌ بزرگ‌ ). در جنگ‌ دیگری‌ كه در 1896م‌ میان‌ نیروهای‌ ایتالیا و اتیوپی درگرفت‌، ایتالیاییها شكست‌ خوردند و این‌ امر مانع‌ گسترش‌ قلمرو ا¸نان‌ در اتیوپی شد. از آن‌ پس‌ اسمره‌ به‌صورت‌ مركز اداری‌ حكومت‌ تحت‌الحمایۀ ایتالیا در اریتره درآمد و وسعت‌ و جم‌عیت‌ آن‌ افزایش‌ یافت‌ ( كتاب‌ سبز، 88؛ لاروس‌ بزرگ‌؛ «دائرۀ المعارف‌»). هنگامی كه‌ فرناندو دِ مارتینی به‌ فرمانداری‌ كل‌ اریتره‌ رسید، این‌ كشور را به‌ 9 استان‌ تقسیم‌ كرد كه‌ هریك‌ مركزی‌ خاص‌ داشت‌ و در این‌ میان‌ اسمره‌ مركز استان‌ حماسین‌ شناخته‌ شد.
اسمره‌ تا اواسط دهۀ 1930م‌ كه دور تازه‌ای‌ از توسعه‌طلبی در افریقای‌ شرقی آغاز شد، شهر كوچكی بود، ولی از آن‌ پس‌ به‌ پایگاه‌ اصلی ایتالیاییها در حمله‌ به‌ اتیوپی تبدیل‌ شد و مطابق‌ نیازهای‌ ایشان‌ به‌ سرعت‌ رشد و گسترش‌ یافت‌. ایتالیاییها اسمره‌ را بر نمونۀ شهرهای‌ اروپایی بنا كردند و به‌ ساختن‌ خیابانهای‌ بزرگ‌، مدارس‌، بیمارستانها و دیگر مؤسسات‌ پرداختند؛ به‌ گونه‌ای‌ كه‌ این‌ شهر به‌صورت‌ مركزی‌ اصلی در قلمرو افریقای‌ شرقی ایتالیا در آمد و به‌ «رم‌ كوچك‌» شهرت‌ یافت‌ (صبی، 266 ,206 ,204 ؛ كتاب‌ سبز، 90؛ بریتانیكا، میكرو؛ لاروس‌ بزرگ‌؛ كلیر ).
در جریان‌ جنگ‌ جهانی دوم‌، انگلستان‌ با شكست‌ دادن‌ نیروهای‌ ایتالیایی در اتیوپی و اریتره‌ به‌ حاكمیت‌ طولانی ایتالیا بر آن‌ سرزمین‌ پایان‌ داد و نیروهای‌ انگلیسی در آوریل‌ 1941 وارد اسمره‌ شدند و از آن‌ پس‌ به‌ مدت‌ یك‌ دهه‌ بر این‌ سرزمین‌ فرمان‌ راندند. اسمره‌ تا 1952م‌ كه‌ به‌ موجب‌ قطعنامۀ سازمان‌ ملل‌، سرزمینهای‌ اتیوپی و اریتره‌ به‌ صورت‌ اتحادیه درآمدند، در دست‌ انگلیسیها بود و از آن‌ پس‌ مركز حكومت‌ فدرال‌ اریتره‌ شد ( كتاب‌ سبز، 91، 95-96؛ بریتانیكا میكرو؛ دربارۀ قطعنامۀ سازمان‌ ملل‌ و مسائل‌ مربوط به‌ آن‌، نك‌ : صبی، 223 به‌ بعد). در جریان‌ تحولات‌ پس‌ از خروج‌ قدرتهای‌ اروپایی از اریتره‌ و كشم‌كشهای‌ ناشی از الحاق‌ اجباری‌ آن‌ به‌ اتیوپی، اسمره‌ همواره‌ نقشی مهم‌ در فعالیتهای‌ سیاسی داشته‌، و صحنۀ رویدادهای‌ بسیاری‌ بوده‌ است‌ (مثلاً نك‌ : كتاب‌ سبز، 97-99؛ صبی، 251 ,246, 236 ,235 ؛ دربارۀ الحاق‌ اریتره‌ به‌ اتیوپی، نك‌ : ه‌ د، اریتره‌).
پس‌ از سقوط امپراتوری‌ هایله‌ سلاسی در اتیوپی و به‌ قدرت‌ رسیدن‌ نظامیان‌ در آن‌ كشور (1974م‌)، شهر اسمره‌ همچنان‌ یكی از مراكز حساسی بود كه‌ حكومت‌ اتیوپی و مبارزان‌ اریتره‌ برای‌ حفظ یا تصرف‌ آن‌ به‌ سختی میكوشیدند. در اوایل‌ سال‌ 1991م)‌، این‌ شهر كه در دست‌ نیروهای‌ نظامی اتیوپی بود، به‌ محاصره درآمد و سرانجام‌ با تسلیم‌ ارتش‌ دوم‌ اتیوپی در مۀ 1991، اسمره‌ بدون‌ خونریزی‌ به‌دست‌ مبارزان‌ اریتره‌ افتاد. آنان‌ دولت‌ موقتی در این‌ شهر تشكیل‌ دادند تا مقدمات‌ همه‌پرسی را در اریتره‌ فراهم‌ آورد. پس‌ از همه‌پرسی و استقلال‌ اریتره در 1993م‌/ 1372ش‌ كه‌ به‌ تأیید سازمان‌ ملل‌ نیز رسید، شهر اسمره‌ پایتخت‌ این‌ كشور شناخته‌ شد ( كتاب‌ سبز، 137، 143 به‌ بعد). همچنین‌ این‌ شهر مركز استان‌ اریتره‌ - یكی از استانهای‌ دهگانۀ اریتره‌ پس‌ از استقلال‌ - شم‌رده‌ شد (همان‌، 153-154).
پس‌ از نیم‌ قرن‌ حضور ایتالیاییها و نیازهای‌ سیاسی و نظامی ایشان‌، این‌ شهر مطابق‌ الگوی‌ شهرهای‌ اروپایی گسترش‌ یافت‌ و به دو بخش‌ نو و كهنه‌ تقسیم‌ شد. بخش‌ جدید شهر كه‌ زاییدۀ فرهنگ‌ و معماری‌ اروپایی است‌، برخلاف‌ محلات‌ فرسوده‌ و فقیرنشین‌ شهر كهنه‌، به‌ خوبی طرح‌ریزی‌ و ساخته‌ شده‌، و دارای‌
خیابانهای‌ بزرگ‌ و ساختمانها و خانه‌های‌ زیباست‌. شهر دارای‌ مسجد جامع‌ (1937م‌)، كلیسای‌ ارتُدكس‌ و كلیسای‌ جامع‌ كاتولیك‌ (1922م‌) است‌ و نهادهای‌ آموزشی بسیار از جم‌له‌ مدارس‌ متوسطه‌، دانشگاه‌ و كتابخانۀ عمومی و نیز بیمارستانهایی با امكانات‌ درمانی جدید در آن‌ تأسیس‌ شده‌ است‌. عمارت‌ كاخ‌ و ساختمانهای‌ مجلس‌ قانون‌گذاری‌ و شهرداری‌ از دیگر بناهای‌ مهم‌ شهر است‌ ( بستانی؛ بریتانیكا، میكرو؛ كلیر؛ «دائرۀ المعارف‌»).
اسمره‌ یكی از مراكز مهم‌ صنعتی اریتره‌ است‌ و بسیاری‌ از كارخانه‌ها از قبیل‌ ماشین‌سازی‌، تولید سیمان‌، كود شیمیایی، صابون‌، چوب‌، كاغذ، چرم‌، صنایع‌ غذایی، پارچه‌بافی و كفش‌دوزی‌ و جز آنها در این‌ شهر قرار دارد (صبی، 265 ؛ بریتانیكا، میكرو؛ كلیر ). افزون‌ بر این‌، ایجاد دریاچه‌های‌ مصنوعی و احداث‌ سد در نزدیكی اسمره‌، ضمن‌ تأمین‌ نیروی‌ برق‌، بر رونق‌ فعالیتهای‌ كشاورزی‌ در این‌ منطقه‌ افزوده‌ است‌ (صبی، 263).
اسمره‌ یكی از مراكز مهم‌ در شبكۀ راههای‌ اریتره‌ است‌ و خط راه‌آهن‌ مصوع‌ - اگوردات‌ به‌ طول‌ 306 كم از این‌ شهر میگذرد. این‌ شهر دارای‌ فرودگاه‌ بین‌المللی است‌ (همو، 266 ؛ بریتانیكا، میكرو).
تقریباً نیمی از ساكنان‌ اسمره‌ مسلمان‌، و نیمی دیگر مسیحیانی هستند كه‌ به‌ زبان‌ تیگرینیایی سخن‌ میگویند. پیش‌ از این‌، چند هزار ایتالیایی نیز در این‌ شهر میزیسته‌اند. جم‌عیت‌ اسمره‌ را در 1992م‌، 400 هزار تن‌ برآورد كرده‌اند (همانجا؛ كلیر؛ «آلماناك‌...»، 761).

مآخذ

بستانی؛ كتاب‌ سبز، اریتره‌، دفتر مطالعات‌ سیاسی و بین‌المللی، تهران‌، 1373ش‌؛ نیز:

Britannica, 1978;
Collier's Encyclopedia, New York, 1985;
Enciclopedia Italiana, Rome, 1949;
Grand Larousse;
Sabby, O. S., The History of Eritrea, tr. M. F. Al-Azem, Beirut, 1974;
The World Almanac 1996, New Jersey.
كیانوش‌ صدیق‌