حرا

حِـرا، یا حراء، نام کوه و غاری مقدس در شمال شرقی مکه که نخستین‌بـار وحی در آنجـا بـر حضرت محمد (ص) نـازل شد.کوه حرا با بلندی 634 متر، بر سر راه منى به عرفات واقع است. غار حرا در بالاترین نقطۀ این کوه مخروطی‌شکل قرار دارد و دهانۀ آن به اندازه‌ای است که به‌راحتی می‌توان از آن گذر کرد و انتهای آن به سوی مسجدالحرام است (عبدالغنی، 24؛ قائدان، 107؛ شلبی، 1/212).
برخی از مفسران بر این باورند که کوه حرا در سرزمین مقدس فاران (پاران) واقع است که بر پایۀ تورات در کوههای آن سرزمین بر موسى (ع) و برخی دیگر از پیامبران یهود، وحی نازل شده است. از این‌رو، این سرزمین نزد یهودیان مقدس بوده است. به نوشتۀ یاقوت، فاران یکی از نامهای شهر مکه بوده است. در تورات نیز روایت شده است هنگامی‌که هاجر و پسرش اسماعیل‌ (ع) از ابراهیم (ع) جدا شدند، در دشت فاران اقامت کردند و در آنجا زمانی‌که از شدت تشنگی، هاجر بیم مرگ اسماعیل را داشت، چشمۀ آبی پدیدار شد تکوین، 21: 10-21؛ اعداد، 12:10، 16:12؛ نویری، 16/107؛ یاقوت، 3/834).
پیش از بعثت حضرت محمد (ص) این کوه نزد مردم مکه مقدس شمرده می‌شد و اعتکاف و عبادت در آن غار، در میان مردم قریش مرسوم بوده است. حضرت محمد (ص) نیز پیش از بعثت یک ماه در سال به‌ویژه ماه رمضان برای عبادت و عزلت به کوه حرا می‌رفت و در آنجا معتکف می‌شد (ابن‌اسحاق، 1/153-154؛ ابن‌هشام، 1/266، 267؛ ابن‌کثیر، 1/290). در مدتی که محمد (ص) در این غار به عبادت می‌پرداخت، خدیجه (ع)، همسرش برای او آب و غذا می‌برد (فاکهی، 4/94). محمد (ص) هر مستمندی را که نزدش می‌رفت، اطعام می‌کرد و پس از پایان اعتکاف و پیش از رفتن به خانه به زیارت کعبه می‌شتافت (ابن‌اسحاق، 1/155؛ نویری، 16/107؛ ذهبی، 131).
در همین عزلت‌نشینیها بود که خوابهای روشن و رؤیاهای صادقی می‌دید که زمینۀ نازل شدن وحی بر او بود تا آنکه به قول معروف در سال 40 عام‌الفیل در 27 رجب، هنگامی که در غار حرا به عبادت مشغول بود، فرشتۀ وحی بر وی نازل شد و بشارت رسالت به او داد (ابن‌اسحاق، همانجا؛ ابن‌هشام، 1/264، 269؛ بخاری، 1/3؛ طبری، 2/304؛ ابن‌ابی الحدید، 4/114؛ مقدسی، 4/140؛ ابن‌جوزی، 1/ 78).
این غار که نزد مسلمانان از مکانهای متبرک و مقدس شهر مکه به شمار می‌آید، به جبل النور نیز معروف است و مسلمانان هنگام مراسم حج به زیارت آن نیز می‌روند (شلبی، همانجا).

مآخذ

ابن‌ابی الحدید، عبدالحمید، شرح نهج البلاغة، به کوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، 1379 ق/ 1959 م؛
ابن‌اسحاق، محمد، سیرة النبی (ص)، به کوشش محمد محیی‌الدین عبدالحمید، قاهره، مطبعة‌المدنی؛
ابن‌جوزی، عبدالرحمان، صفة الصفوة، به کوشش محمود فاخوری و محمد رواس قلعه‌جی، بیروت، 1406 ق/ 1986 م؛
ابن‌کثیر، السیرة النبویة، به کوشش مصطفى عبـدالواحد، بیروت، 1383 ق/ 1964 م؛
ابن‌هشام، عبدالملک، السیرة النبویة، به کوشش عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، 1416 ق/1996 م؛
بخاری، محمد، صحیح، بیروت، 1406 ق/1986 م؛
ذهبی، محمد، تاریخ الاسلام، به کوشش عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، 1409 ق/ 1989 م؛
شلبی، احمد، موسوعة التاریخ الاسلامی، قاهره، 1988 م؛
طبری، تاریخ؛
عبدالغنی، عارف، تاریخ امراء مکة المکرمة، دمشق، 1413 ق/1992 م؛
عهد عتیق؛
فاکهی، محمد، اخبار مکة، به کوشش عبدالملک عبدالله دهیش، بیروت، 1419 ق/ 1998 م؛
قائدان، اصغر، تاریخ و آثار اسلامی مکۀ مکرمه و مدینۀ منوره، تهران، 1374 ش؛
مقدسی، مطهر، البدء و التاریخ، پاریس، 1907 م؛
نویری، احمد، نهایة الارب، قاهره، 1374 ق/1955 م؛
یاقوت، بلدان.

شیوا جعفری