اسطبه

اِسْطَبه‌، شهری‌ در اندلس‌ كه‌اكنون‌استپا خوانده‌می‌شود.این‌ شهر كهن‌ كه‌ دیرینگی‌ آن‌ به‌ سده‌های‌ پیش‌ از میلاد مسیح‌ می‌رسد، در دوران‌ امپراتوری‌ روم‌، آستاپا نامیده‌ می‌شد و همان‌ شهر معروفی‌ است‌ كه‌ در جنگهای‌ دوم‌ پونیك‌، میان‌ روم‌ و كارتاژ، به‌ محاصرۀ رومیها درآمد و اهالی‌ آن‌ ترجیح‌ دادند كه‌ شهر را به‌ آتش‌ كشند و خود نیز زنده‌ در آتش بسوزند، ولی تسلیم رومیها نشوند (‌ EUE, XXII/ 802, بستانی‌، 12/ 387).
در عصر فتوحات‌ اسلامی‌ در اندلس‌ این‌ شهر نیز مانند بسیاری‌ از شهرهای‌ دیگر آن‌ سرزمین‌ به‌ دست‌ مسلمانان‌ افتاد و بعدها در سدۀ 3ق‌/ 9م‌ عرصۀ كشمكشهایی‌ میان‌ امویان‌ اندلس‌ و مخالفان‌ ایشان‌ شد. از آن‌ جمله‌ می‌توان‌ به‌ قیام‌ ابن‌ حفصون‌ (ه م‌) از پایگاه‌ خود در بُبَشتر، واقع‌ در مناطق‌ كوهستانی‌ جنوب‌ اندلس‌ اشاره‌ كرد (عنان‌، 1/ 307- 308). ابن‌ حفصون‌ به‌ تدریج‌ پایه‌های‌ قدرتش‌ را در جنوب‌ اندلس‌ استحكام‌ بخشید و بسیاری‌ از شهرهای‌ آن‌ نواحی‌ از جمله‌ اسطبه‌ را تصرف‌ كرد. در 278ق‌/ 891م‌ ابن‌ حفصون‌ از عبدالله‌ بن‌ محمد امیر اموی‌ اندلس‌ به‌ سختی‌ شكست‌ خورد، ولی‌ چند سال‌ بعد با فراهم‌ آوردن‌ ساز و برگ‌، مبارزۀ خود را از سر گرفت‌ (ابن‌ خطیب‌، 28؛ ابن‌ عذاری‌، 2/ 122؛ دوزی‌، II/ 58؛ لوی‌ پرووانسال‌، 370). ابن‌ حفصون‌ برای‌ تقویت‌ خود، با آلفونسوی‌ سوم‌ پادشاه‌ لئون‌ و ابراهیم‌ بن‌ حجاج‌ حاكم‌ اشبیلیه‌ به‌ مذاكره‌ پرداخت‌. در 289ق‌/ 902م‌ نبرد سختی‌ در اسطبه‌ در كنار رودخانۀ شنیل‌ میان‌ ابن‌ حفصون‌ و سپاهیان‌ عبدالله‌ بن‌ محمد رخ‌ داد. در این‌ نبرد نخست‌ سپاه‌ اموی‌ منهزم‌ شد، ولی‌ آنان‌ بار دیگر برقوای‌ ابن‌ حفصون‌ تاختند و دژ اسطبه‌ را از آنان‌ بازستاندند (عنان‌، 1/ 337؛ دوزی‌، II/ 86؛ لوی‌ پرووانسال‌، 378).
اسطبه‌ در سدۀ 5ق‌/ 11م‌ از دژهای‌ بزرگ‌ اشبیلیه‌ به‌ شمار می‌رفت‌ . به‌دنبال‌ وقوع‌ كشمكشهایی‌ در غرناطه‌ میان‌ ابن‌ عمار (ه م‌) و آلفونسوی‌ ششم‌ پادشاه‌ نیرومند قشتاله‌، ابن‌ عمار پیشنهاد كرد كه‌ به‌ منظور تحقق‌ صلح‌، این‌ دژ به‌ همراه‌ غنایم‌ جنگی‌ دیگر به‌ آلفونسو واگذار شود؛ اما این‌ پیشنهاد پذیرفته‌ نشد و سرانجام‌، قلعۀ اسطلیر به‌جای‌ دژ اسطبه‌ در اختیار آلفونسو قرار گرفت‌ ( مذكّرات‌...، 72، 75).
پس‌ از گذشت‌ بیش‌ از 5 سده‌ از حاكمیت‌ مسلمانان‌ در قرطبه‌، سرانجام‌ در شوال‌ 633/ ژوئن‌ 1236، قرطبه‌ به‌ تصرف‌ فرناندو پادشاه‌ مسیحی‌ درآمد. همزمان‌ با سقوط قرطبه‌، دیگر شهرها و قلعه‌های‌ مسلمانان‌ از جمله‌ اسطبه‌ نیز تسلیم‌ شدند و مسلمانان‌ به‌ پرداخت‌ خراج‌ ملزم‌ گردیدند (عنان‌، 2/ 425، 598).
اسطبه‌ اكنون‌ شهری‌ است‌ در استان‌ سویل‌ (اشبیلیه‌) كه‌ تقریباً در 70 كیلومتری‌ جنوب‌ خاوری‌ شهر سویل‌ و 40 كیلومتری‌ جنوب‌ كُردوبا (قرطبه‌) بر دامنۀ شمالی‌ كوه‌ سان‌فرانسیسكو قرار گرفته‌ است‌. این‌ شهر كوهستانی‌ با جمعیتی‌ بیش‌ از 10 هزار نفر از اراضی‌ حاصل‌خیزی‌ برخوردار است‌. حبوبات‌ و زیتون‌ از محصولات‌ مهم‌ كشاورزی‌ آن‌ به‌ شمار می‌آید.وجود مراتع‌ سرسبز،اسطبه‌ را مركزی‌مستعد برای‌پرورش‌ دام‌ ساخته‌ است‌. در این‌ شهر كارخانه‌های‌ پارچه‌بافی‌، صابون‌پزی‌، روغن‌كشی‌و صنایع‌غذایی‌ وجود دارد.اسطبه‌ از معادن‌سنگ‌ آهك‌ و یشم‌ نیز برخوردار است‌. دو كلیسا به‌ سبك‌ گوتیك‌ به‌ نامهای‌ سان‌ سباستیان‌ و سانتاماریا در این‌ شهر بنا شده‌ است‌ (EUE، نیز بستانی‌، همانجاها).

مآخذ

ابن‌ خطیب‌، محمد، اعمال‌ الاعلام‌، به‌كوشش‌ لوی‌ پرووانسال‌، بیروت‌، 1956م‌؛
ابن‌ عذاری‌، احمد، البیان‌ المغرب‌ فی‌ اخبار الاندلس‌ و المغرب‌، به‌كوشش‌ كولن‌ و لوی‌ پرووانسال‌، لیدن‌، 1951م‌؛
بستانی‌؛
عنان‌، محمد عبدالله‌، دولۀ الاسلام‌ فی‌ الاندلس‌، قاهره‌، 1408ق‌/ 1988م‌؛
مذكّرات ‌الامیر عبدالله‌، به ‌كوشش ‌لوی‌ پرووانسال‌، قاهره‌، 1955م‌؛
نیز:

Dozy , R. , Histoire des Musulmans d'Espagne , Leiden , 1932 ;
EUE ;
Lévi - Provencal, E., Histoire de l'Espagne musulmane, Paris/ Leiden, 1950.
عزت‌ ملاابراهیمی‌