ارونق

اَرْوَنَق‌، ناحیه‌ای‌ در غرب‌ تبریز كه‌ اكنون‌ «گونِی‌» نامیده‌ می‌شود و شامل‌ دهستانهای‌ سه‌گانه‌ در شهرستان‌ تبریز است‌.
برخی‌ محققان‌ برآنند كه‌ نام‌ ارونق‌ از نام‌ آران‌ اخذ شده‌، و در اصل‌ «آرانَك‌» (آران‌ كوچك‌) بوده‌، بعدها به‌ شكل‌ «آرونَق‌» در آمده‌، و طی‌ سده‌های‌ اخیر به‌ خطا «ارونق‌» نوشته‌ و خوانده‌ شده‌ است‌. كسروی‌ در اثبات‌ این‌ نظر چنین‌ استدلال‌ می‌كند كه‌ آران‌ كه‌ نام‌ آن‌ در متون‌ عربی‌ و فارسی‌ بارها آمده‌، به‌ معنای‌ منطقۀ گرمسیری‌ است‌ و تركی‌ زبانان‌، مناطق‌ گرمسیری‌ را «آرانلوق‌» می‌گویند (ص‌ 68). چنانكه‌ گفته‌ شد، اكنون‌ این‌ ناحیه‌ به‌ گونی‌ شهرت‌ دارد كه‌ واژه‌ای‌ تركی‌ و به‌ معنای‌ آفتابگیر است‌. ظاهراً گونی‌ ترجمۀ تركی‌ آرانك‌ یا ارونق‌ است‌ و چه‌بسا به‌ سبب‌ آفتابگیر بودنِ آن‌ نواحی‌، این‌ نام‌ به‌ كار رفته‌ است‌ (همو، 69).
از گذشتۀ ارونق‌ اطلاع‌ دقیقی‌ دردست‌ نیست‌. حمدالله‌ مستوفی‌ در سدۀ 8ق‌ ارونق‌ را از نواحی‌ هفت‌گانۀ تبریز به‌شمار آورده‌ كه‌ از 3 فرسنگی غرب تبریز به‌ طول‌12 فرسنگ‌ امتداد داشته‌، و عرض‌ آن‌ نیز 5 فرسنگ‌ بوده‌، و مجموعاً 30 روستا را در برمی‌گرفته‌ است‌ (ص‌ 79). وی‌ مهم‌ترین‌ روستاهای‌ ارونق‌ را سنر، سنست‌، سلسورود، دابغان‌ (رایقان‌، وایغان‌)، كوزه‌ كنان‌ و صوفیان‌ برمی‌شمارد (همانجا). پس‌ از او در سدۀ 11ق‌، اولیاچلبی‌ در سفرنامه‌اش‌ به‌ ناحیۀ ارونق‌ اشاره‌می‌كند (2/ 257). او نیز مانند حمدالله ‌مستوفی این ‌ناحیه‌ را مشتمل‌ بر 30پارچه‌ آبادی‌ دانسته‌ كه‌ هر یك‌ دارای‌ مسجد، حمام‌ و كاروانسرا بوده‌ است‌. در سده‌های‌ اخیر نادر میرزا در وصف‌ «دارالسلطنۀ تبریز» و پیرامون‌ آن‌ به‌ ناحیۀ ارونق‌ كه‌ در نزدیكی‌ آن‌ قرار داشته‌، اشاره‌ كرده‌ است‌ (نك‌ : ص 43، 139، 217). در ابتدای‌ سدۀ حاضر، ارونق‌ یكی از بلوكهای‌ 6 گانۀ مرند به‌ شمار می‌آمده‌ كه‌ مركز آن‌ شبستر بوده‌ است‌ و با مساحت‌ 20 فرسنگ‌ [مربع‌] 46 روستا را در خود جای‌ می‌داده‌ و جمعیت‌ آن‌ حدود 700‘42 نفر (540‘8 خانوار) بوده‌ است‌ (كیهان‌، 2/ 160).
در آمارهای‌ رسمی‌ كشور (1323ش‌) نام‌ 43 روستا مربوط به‌ دهستان‌ ارونق‌ از بلوكهای‌ مرند آمده‌ كه‌ به‌ برخی از آنها اشاره‌ می‌شود: بنیس‌، داریان‌، سیس‌، شبستر، شرفخانه‌، صوفیان‌ و كوزه‌كنان‌ ( اسامی‌...، 139)، ولی‌ در فرهنگ‌ جغرافیایی‌ ایران‌ كه‌ در 1330ش‌ به‌ چاپ‌ رسیده‌ است‌، نامی‌ از ارونق‌ دیده‌ نمی‌شود. در دیگر آمارهای‌ رسمی‌ كشور نیز نام‌ مستقلی‌ از آن‌ نیامده‌ است‌. تنها نوشتۀ كوتاهی‌ كه‌ در 1342ش‌ در مجلۀ یغما به‌ چاپ‌ رسیده‌، ارونق‌ از بخشهای‌ تبریز معرفی‌ شده‌ است‌ (فضل‌اللهی‌، 430).
در تقسیمات جدید كشوری‌ استان‌ آذربایجان‌ شرقی‌ (1372ش‌)، شهرستان‌ مستقلی‌ به‌ نام‌ شبستر دارای‌ دو بخش‌ صوفیان‌ و مركزی‌ به‌ وجود آمده‌ كه‌ در بخش‌ مركزی‌ آن‌ 3 دهستان‌ گونی‌ مركزی‌، گونی‌ شرقی‌ و گونی‌ غربی‌ منظور شده‌ است‌ ( آمار نامه‌...، 26، 27) و بدین‌ سان‌ برخی‌ از روستاهای‌ ارونق‌ پیشین‌ در آنها جای‌ گرفته‌اند.
در سده‌های‌ گذشته‌ مشایخ‌ و عارفانی‌ از نقاط مختلف‌ ناحیۀ ارونق‌ برخاسته‌اند؛ از آن‌ جمله‌اند: باله‌ حسن‌ بنیسی‌، اسماعیل‌ سیسی‌، باله‌ خلیل‌ صوفیانی‌، عز ساوشانی‌، شیخ‌ محمود شبستری‌، بابافرج‌ وایقانی‌ (ابن‌ كربلایی‌، 2/ 81 -82، 88، 95-107؛ سلطان‌ القرائی‌، 556 -557).

مآخذ

آمارنامۀ استان‌ آذربایجان‌ شرقی‌ (1372ش‌)، مركز آمار ایران‌، تهران‌، 1374ش‌؛
ابن‌ كربلایی‌، حافظ حسین‌، روضات‌ الجنان‌ و جنّات‌ الجنان‌، به‌ كوشش‌ جعفر سلطان‌ القرائی‌، تهران‌، 1349ش‌؛
اسامی‌ دهات‌ كشور، وزارت‌ كشور، تهران‌، 1323ش‌؛
اولیاچلبی‌، محمد، سیاحت‌نامه‌، به‌ كوشش‌ احمد جودت‌، استانبول‌، 1314ق‌؛
حمدالله‌ مستوفی‌، نزهةالقلوب‌، به‌ كوشش‌ گ‌. لسترنج‌، لیدن‌، 1331ق‌/ 1913م‌؛
سلطان‌ القرائی‌، جعفر، حاشیه‌ بر روضات‌ الجنان‌ (نك‌ : هم‌، ابن‌ كربلایی‌)؛
فضل‌اللهی‌، «ارونق‌»، یغما، تهران‌، 1342ش‌، س‌ 16، شم‌ 9؛
كسروی‌، احمد، آذری‌ یا زبان‌ باستان‌ آذربایجان‌، تهران‌، 1355ش‌؛
كیهان‌، مسعود، جغرافیای‌ مفصل‌ ایران‌، تهران‌، 1311ش‌؛
نادر میرزا، تاریخ‌ و جغرافی‌ دارالسلطنة تبریز، به‌ كوشش‌ غلامرضا طباطبایی‌ مجد، تهران‌، 1373ش‌.

مژگان‌ نظامی‌