ادکو

اِدْكو، یا اَدكو، دریاچه‌ و شهری‌ واقع‌ در جنوب‌ شرقی‌ دریای مدیترانه‌ در دلتای‌ رود نیل‌ و در شمال‌ غربی‌ مصر سفلى‌ در °31 و ´18 عرض‌ شمالی‌ و °30 و ´18 طول‌ شرقی‌.

دریاچۀ ادكو

این‌ دریاچه كه یكی از 4 دریاچۀ مهم‌ مصر است‌، شاخه‌ای‌ قدیمی از نیل‌ دانسته‌ شده‌ است‌؛ نیز گویند از خلیجهای‌ كوچكی‌ پدید آمده‌ كه‌ در دلتای‌ نیل‌ تشكیل‌ شده‌اند (صباغ‌، 32؛ عمون، 12؛ بستانی‌، 8/ 181؛ بریتانیكا، میكرو، V/ 287). مساحت دریاچه‌ 150 كمـ 2 و پهنای‌ آن‌ 5 تا 11 كمـ و طول‌ آن‌ 24 كمـ است‌ و در غرب‌ شهر رشید و در شمال‌ كانال‌ محمودیه‌ قرار دارد. طول‌ ساحل‌ شمالی‌ دریاچه‌ بیشتر از ساحل‌ جنوبی‌ آن‌ است‌ و توسط تنگۀ معدیه‌ واقع‌ در شمال‌ غربی‌ آن‌ به‌ خلیج‌ ابوقیر و دریای‌ مدیترانه‌ متصل‌ می‌شود. این‌ دریاچه‌ از زمانهای‌ گذشته‌ به‌ داشتن‌ ماهی فراوان‌ شهرت‌ داشته‌، اما هم‌اكنون‌ تالابهای‌ آن‌ رو به‌ خشكی گذاشته‌ است‌ و زمینهای‌ آن‌ را به‌تدریج‌ برای‌ بهره‌برداری آماده‌ می‌كنند (بریتانیكا، بستانی‌، همانجاها؛ نیز نك‌ : مایر).
بنابر آنچه‌ ابن‌ عبدالحكم‌ (ص‌ 7) در سدۀ 3ق‌، و بعد از آن‌ مقریزی‌ (1/ 169) نقل‌ كرده‌، دریاچۀ اسكندریه‌ در زمان‌ فراعنه‌، تاكستانهایی‌ از آن‌ همسر مقوقس‌ بوده‌ است‌ كه‌ به‌ علت‌ عدم‌ پرداخت‌ خراج‌، به‌ فرمان‌ وی‌ آب‌ به‌ آن‌ بسته‌ شد تا به‌ صورت‌ دریاچه‌ای‌ درآمد. در زمان‌ بنی‌عباس‌ قسمتی‌ از آن‌ احیا شد و زیر كشت‌ قرار گرفت‌ و نیز دریاچه‌ای‌ كوچك‌تر كه‌ شاید بتوان‌ گفت‌ همین‌ دریاچه‌ باشد، پدید آمد كه‌ به‌ آب‌ دریا متصل‌ بود و در كنار آن‌ دو شهر به‌ نام‌ حدبه‌ و اتكو احداث‌ گردید؛ ولی‌ نظر شایع‌ این‌ است‌ كه‌ این‌ دریاچه‌ و دریاچۀ ابوقیر از كم‌ اعتنایی‌ به‌ مرمت‌ قنوات و نیز به‌ سبب‌ تغییر مصب‌ نیل‌ و شدت‌ جزرومد در فصل‌ بهار به‌ وجود آمده‌ است‌ (بستانی‌، 5/ 76).

شهر ادكو

این شهر نزدیك‌ دریاچۀ ادكو و شمال‌ شهرستان‌ بحیره‌ روی‌ ساحل‌ شنی‌ دریا ساخته‌ شده‌ است‌ و تابع‌ مركز رشید است كه‌ در فاصلۀ 25 كیلومتری‌ آن‌ و در شمال‌ شرقی‌ دریاچۀ ادكو واقع‌ شده‌ است‌ (بریتانیكا، همانجا؛ بستانی‌، 8/ 181). یاقوت‌ (1/ 112) نیز از شهری‌ كوچك‌ و قدیمی‌ به‌ نام‌ اتكو در نزدیكی‌ رشید نام‌ برده‌ است‌. این‌ شهر چنانكه‌ از مآخذ بر می‌آید، در سدۀ 9ق آبادان‌ بوده‌ است‌ و به‌ گفتۀ ابن‌ایاس‌، سلطان‌ اشرف‌ قایتبای‌ در 882ق‌ مدتی‌ را در آنجا گذرانیده‌ است‌ (3/ 132). شیخ‌ علی‌ جبرتی‌ نیز كه‌ مورد توجه‌ سلطان بود، در سفری‌ به‌ ادكو مسجدی‌ بزرگ‌ بنا كرد و موقوفاتی‌ به‌ آن‌ تخصیص‌ داد. این‌ مسجد تا سدۀ 13ق‌ بر پا بوده‌ است‌ (جبرتی‌، 66). عبدالله‌ بن‌ سلامۀ ادكاوی‌ ادیب‌ شافعی‌ سدۀ 12ق مشهور به‌ مؤذن‌، منسوب‌ به‌ این‌ شهر است‌ (همو، 7).
ادكو به‌ داشتن نخلستانها شهرت‌ دارد. نزدیكی‌ این‌ شهر به‌ دریای مدیترانه‌ و نیز دریاچه‌، باعث‌ رونق‌ ماهی‌گیری‌ و سرمایه‌گذاری در امر شیلات‌ شده‌ است‌ و ابریشم‌ بافی‌ و تهیۀ آرد برنج‌ از دیگر صنایع‌ آن‌ است‌. این‌ شهر به‌ وسیلۀ جاده‌ای‌ ساحلی‌ و راه‌آهن‌ به‌ اسكندریه‌ متصل‌ شده‌ است‌ .
در 1966م‌ جمعیت‌ ادكو 239‘42نفر بوده‌ است‌ (بریتانیكا، بستانی‌، همانجاها؛ مایر).

مآخذ

ابن‌ ایاس‌، محمد، بدائع‌ الزهور، به‌ كوشش‌ محمد مصطفى‌، قاهره‌، 1404ق‌/ 1984م‌؛
ابن‌ عبدالحكم‌، عبدالرحمان‌، فتوح‌ مصر و اخبارها، بغداد، 1920م‌؛
بستانی‌؛
جبرتی‌، عبدالرحمان‌، عجائب‌ الآثار، به‌ كوشش‌ حسن‌ محمد جوهر و عمر دسوقی‌، 1964م‌؛
صباغ‌، سعید، الاطلس‌ العربی‌ العام‌، بیروت‌، 1389ق‌/ 1969م‌؛
عمون‌، هنداسكندر، تاریخ‌ مصر، قاهره‌، 1341ق‌/ 1923م‌؛
مقریزی‌، احمد، الخطط، بیروت‌، دار صادر؛
یاقوت‌، بلدان‌؛
نیز:

Britannica, 1978;
Meyer.
سیمین‌ محقق‌