پل سفید

پُلْ سِفید، مركز شهرستان‌ سوادكوه‌ در استان‌ مازندران‌. این‌ شهر در °53 و ´3 طول‌ شرقی‌ و °36 و ´7 عرض‌ شمالی‌، در ارتفاع‌ 550 متری‌ از سطح‌ دریا در دامنه‌های‌ شمالی‌ رشته‌ كوههای‌ البرز مركزی‌ و در ناحیه‌ای‌ نیمه‌ جنگلی‌ واقع‌ شده‌ است‌. پیرامون‌ این‌ شهر را كوههای‌ سامان‌ سی‌، سیتك‌، الوات‌، غِل‌ غِلوك‌، گَتو و لالتا در بر گرفته‌، از این‌ رو شهر به‌ صورت‌ طولی‌ و در امتداد جاده‌ای‌ كه‌ از میان‌ آن‌ می‌گذرد، رشد كرده‌ است‌. رودخانۀ تالار كه‌ از كوههای‌ جنوبی‌ شهرستان‌ سوادكوه‌ سرچشمه‌ می‌گیرد، از میان‌ این‌ شهر می‌گذرد. آب‌ و هوای‌ پل‌ سفید معتدل‌ و نیمه‌ مرطوب‌ است‌. بیشترین‌ دمای‌ آن‌ در تابستانها °34 سانتی‌گراد، و كمترین‌ آن‌ در زمستانها °10- سانتی‌گراد، و میانگین‌ بارندگی‌ سالانۀ آن‌ حدود 550 میلی‌متر است‌ (پاپلی‌، 129؛ فرهنگ‌ جغرافیایی‌ آبادیها...، 139؛ جعفری‌، 257؛ سرشماری‌، نقشه‌، 95).
در پیرامون‌ پل‌ سفید كشاورزی‌ و دامداری‌ رونق‌ دارد. آب‌ كشاورزی‌ این‌ شهر از رودخانۀ تالار، و آب‌ آشامیدنی‌ آن‌ از چشمه‌های‌ لوله‌كشی‌ شده‌ تأمین‌ می‌شود. وجود مراتع‌ سرسبز باعث‌ شكوفایی‌ دامداری‌ در این ‌شهر شده‌ است‌،چنان‌كه‌ گوشت‌ گوسفند و فرآورده‌های‌ لبنی‌ از موادی‌ است‌ كه‌ به‌ جاهای‌ دیگر فرستاده‌ می‌شود. زغال‌ سنگ‌ نیز از دیگر مواد صادراتی‌ این‌ شهر است‌ كه‌ از معادن‌ البرز مركزی‌ ــ كه‌ در كنار آبادی‌ كری‌ كلا در 4 كیلومتری‌ پل‌ سفید واقع‌ است‌ ــ استخراج‌ می‌شود ( فرهنگ ‌جغرافیایی ‌آبادیها،140، 310-311).
یكی‌ از مهم‌ترین‌ عوامل‌ در توسعۀ پل‌ سفید، قرار گرفتن‌ این‌ شهر در كنار راههای‌ ارتباطی‌ است‌. پل‌ سفید بر سر راه‌ فیروزكوه‌ كه‌ تهران‌ را به‌ مازندران‌ متصل‌ می‌سازد، و همچنین‌ در مسیر راه‌ آهن‌ تهران‌ ـ شمال‌ واقع‌ است‌ (همان‌، 140).

پیشینۀ تاریخی‌

در بیست‌ و پنجمین‌ سال‌ سلطنت‌ شاه‌ عباس‌ اول‌ (1021ق‌ / 1612م‌)، جادۀ شاهی‌ كه‌ اصفهان‌ را به‌ ییلاق‌ فرح‌آباد در مازندران‌ متصل‌ می‌ساخت‌، كشیده‌ شد و پلی‌ در مسیر این‌ جاده‌ بر روی‌ رودخانۀ تالار احداث‌ گردید (نك‌ : اسكندربیك‌، 2 / 849 -851). این‌ پل‌ به‌ سبب‌ رنگ‌ سفید آن‌، به‌ پل‌ سفید معروف‌ شد، اما به‌ درستی‌ معلوم‌ نیست‌ كه‌ آبادی‌ پل‌ سفید پس‌ از احداث‌ این‌ پل‌ پدید آمده‌، یا پیش‌ از آن‌ در محل‌ امروزی‌ بوده‌ است‌.
از منابع‌ تاریخی‌ و جغرافیایی‌ دوران‌ صفویه‌ تا اواسط دورۀ قاجار، آگاهی‌ روشنی‌ از وجود زیستگاهی‌ در كنار این‌ پل‌ به‌ دست‌ نمی‌آید. در گزارش‌ استرابادی‌ از سوءقصد به‌ نادرشاه‌ افشار در 1154 ق‌ / 1741 م‌، در حوالی‌ پل‌ سفید (نك‌ : ص‌ 366-367)، اشاره‌ای‌ به‌ آبادی‌ای‌ در كنار این‌ پل‌ دیده‌ نمی‌شود. رضاقلی‌خان‌ هدایت‌ در 1268 ق‌ / 1852 م‌ هنگامی‌ كه‌ به‌ سفارت‌ خوارزم‌ می‌رفته‌، از پل‌ سفید گذر كرده‌ است‌؛ وی‌ از آن‌ به‌ عنوان‌ «پلی‌ محكم‌، بلند و وسیع‌» یاد می‌كند كه‌ بر رودخانۀ تالار بسته‌ شده‌ است‌ (ص‌ 17). اما از گزارشهای‌ او نیز نمی‌توان‌ به‌ وجود آبادی‌ای‌ در كنار پل‌ سفید پی‌ برد، زیرا وی‌ و همراهانش‌ پس‌ از عبور از پل‌ سفید، شب‌ را در بقعۀ امام‌زاده‌ ابوطالب‌ واقع‌ در نزدیكی‌ این‌ پل‌ گذراندند (همانجا). ناصرالدین‌ شاه‌ قاجار كه‌ در سفر به‌ مازندران‌ (1282 ق‌ / 1865 م‌) از پل‌ سفید عبور كرده‌ بود، از آن‌ به‌ عنوان‌ یكی‌ از منازل‌ جادۀ شاه‌ عباسی‌ یاد می‌كند. بنابر مشاهدات‌ وی‌ این‌ پل «سه‌، چهار دهانه‌» داشته‌ است‌ (اعتمادالسلطنه‌، 76-77). اگر بتوان‌ به‌ گفتۀ ناصرالدین‌ شاه‌ اعتماد كرد، این‌ پل‌ می‌بایست‌ پس‌ از این‌ تاریخ‌ مرمت‌ شده‌ باشد، زیرا رابینو كه‌ در حدود سال‌ 1327ق‌ / 1909م‌ پل‌ را دیده‌، آن‌ را با دو دهانه‌ وصف‌ كرده‌ است‌ (ص‌ 79). افضل‌الملك‌، از مورخان‌ دورۀ قاجار در شرح‌ سفر خود به‌ مازندران‌ در 1331ق‌، از پل‌ سفید و قهوه‌خانه‌ای‌ در كنار آن‌ یاد كرده‌ است‌ (ص‌ 13، 42).
در اوایل‌ سلطنت‌ رضاشاه‌ پهلوی‌ این‌ پل‌ توسط «ادارۀ طرق‌» مرمت‌ شد و به‌ شكل‌ امروزی‌ آن‌ درآمد. امروزه‌ این‌ پل‌ با 25 متر درازا، 5 / 4 متر پهنا دو دهانۀ متفاوت‌ دارد. رضاشاه‌ در 1305ش‌ در سفر مازندران‌ از این‌ پل‌ دیدن‌ كرده‌، و در سفرنامۀ خود از آن‌ به‌ عنوان‌ یكی‌ از پلهای‌ مهم‌ راه‌ تهران‌ به‌ مازندران‌ یاد كرده‌ است‌ (ص‌ 28؛ ستوده‌، 4(1) / 432). با احداث ‌راه‌آهن ‌شمال‌ ـ جنوب‌ كه ‌ساخت ‌آن‌ در 1307ش‌ آغازشد و در 1315ش‌ به‌ اتمام‌ رسید، پل‌ سفید به‌ یكی‌ از ایستگاهها و تعمیرگاههای‌ قابل‌ توجه‌ راه‌ آهن‌ سراسری‌ ایران‌ بدل‌ گشت‌ (شایان‌، 106؛ محبوبی‌، 2 / 387؛ رزم‌آرا، 75).
احداث‌ ایستگاه‌ راه‌ آهن‌ در پل‌ سفید باعث‌ جذب‌ و افزایش‌ جمعیت‌ در این‌ آبادی‌ شد. پل‌ سفید در 1329ش‌ روستایی‌ از دهستان‌ راستوپی‌ از بخش‌ سوادكوه‌ به‌ شمار می‌رفته‌، و جمعیت‌ آن‌ حدود دو هزار تن‌ بوده‌ است‌ كه‌ شمار قابل‌ توجهی‌ از این‌ جمعیت‌ را خانواده‌های‌ كارگران‌ و كارمندان‌ راه‌ آهن‌ تشكیل‌ می‌داده‌اند ( فرهنگ ‌جغرافیایی ‌ایران‌، 3 / 64). بنابر سرشماری‌ 1355ش‌ جمعیت‌ شهر پل‌ سفید به‌ 839‘3 تن‌ افزایش‌ یافت‌ ( فرهنگ ‌آبادیها...،90). با تشكیل‌ شهرستان‌ سوادكوه‌ به‌ مركزیت‌ پل‌ سفید، سازمانها و ادارات‌ دولتی‌ در این‌ شهر دایر شد و جمعیت‌ آن‌ در 1365ش‌ به‌ 423‘6 تن‌ ( سرشماری‌،نتایج‌، 19) و در آبان‌ 1375 به‌ 633‘7 تن‌ رسید (همان‌، چهل‌ و دو).

مآخذ

استرابادی‌، محمدمهدی‌، جهانگشای‌ نادری‌، به‌ كوشش‌ عبدالله‌ انوار، تهران‌، 1341 ش‌؛
اسكندربیك‌ منشی‌، عالم‌ آرای‌ عباسی‌، تهران‌، 1350 ش‌؛
اعتمادالسلطنه‌، محمدحسن‌، التدوین‌ فی‌ احوال‌ جبال‌ شروین‌ (تاریخ‌ سوادكوه‌ مازندران‌)، به‌ كوشش‌ مصطفى‌احمدزاده‌، تهران‌، 1373 ش‌؛
افضل‌ الملك‌، غلامحسین‌، سفر مازندران‌ و وقایع‌ مشروطه‌ (ركن‌ الاسفار)، به‌ كوشش‌ حسین‌ صمدی‌، قائم‌شهر، 1373ش‌؛
پاپلی‌ یزدی‌، محمدحسین‌، فرهنگ‌ آبادیها و مكانهای‌ مذهبی‌ كشور، مشهد، 1367ش‌؛
جعفری‌، عباس‌، دایرةالمعارف‌ جغرافیایی‌ ایران‌، تهران‌، 1379ش‌؛
رابینو، ی‌. ل‌.، سفرنامۀ مازندران‌ و استراباد، ترجمۀ غلامعلی‌ وحید مازندرانی‌، تهران‌، 1343ش‌؛
رزم‌آرا، علی‌، جغرافیای‌ نظامی‌ ایران‌ (گیلان‌ و مازندران‌)، تهران‌، 1320ش‌؛
رضاشاه‌ پهلوی‌، سفرنامۀ مازندران‌، تهران‌، 1355ش‌؛
ستوده‌، منوچهر، از آستارا تا استارباد، تهران‌، 1366ش‌؛
سرشماری‌ عمومی‌ نفوس‌ و مسكن‌ (1365ش‌)، نتایج‌ تفصیلی‌، شهرستان‌ سوادكوه‌، مركز آمار ایران‌، تهران‌، 1367ش‌؛
همان‌ (1375ش‌)؛
سرشماری‌ عمومی‌ نفوس‌ و مسكن‌ (1375ش‌)، نقشۀ آبادیها، استان‌ مازندران‌، مركز آمار ایران‌، تهران‌، 1379ش‌؛
شایان‌، عباس‌، مازندران‌، تهران‌، 1364ش‌؛
فرهنگ‌ آبادیهای‌ كشور، استان‌ مازندران‌، مركز آمار ایران‌، تهران‌، 1361ش‌؛
فرهنگ‌ جغرافیایی‌ آبادیهای‌ كشور (ساری‌)، سازمان‌ جغرافیایی‌ نیروهای‌ مسلح‌، تهران‌، 1370ش‌، ج‌ 28؛
فرهنگ‌ جغرافیایی‌ ایران‌ (آبادیها)، استان‌ دوم‌، دایرۀ جغرافیایی‌ ستاد ارتش‌، تهران‌، 1329ش‌؛
محبوبی‌ اردكانی‌، حسین‌، تاریخ‌ مؤسسات‌ تمدنی‌ جدید در ایران‌، تهران‌، 1357ش‌؛
هدایت‌، رضاقلی‌، سفارت‌ نامۀ خوارزم‌، به‌ كوشش‌ علی‌ حصوری‌، تهران‌، 1356ش‌.

علی‌ كرم‌ همدانی‌