پالنپور

پالَنْپور، یا پالانپور، شهر و مركز شهرستان‌ بناس‌ كانتها واقع‌ در شمال‌ شرقی‌ ایالت‌ گجرات‌ كه‌ تا پیش‌ از استقلال‌ هند، نواب‌ نشین‌ دولت‌ مسلمان‌ پالنپور بوده‌ است‌. این‌ شهر در گذشته «پرهالدپور» خوانده‌ می‌شد، اما پس‌ از سدۀ 8ق‌ / 14م‌ نام‌ آن‌ به‌ پالنپور (برگرفته‌ از نام‌ پالنسی‌ چوهان‌) تغییر یافت‌ (نک‌ : «پالنپور، مراكز ... »؛ «فرهنگ ‌سلطنتی‌...»، XIX / 354-355).

شهر پالنپور در °24 و ´10 عرض‌ شمالی‌ و °72 و ´26 طول‌ شرقی‌، میان‌ تپه‌ماهورها واقع‌ است («اطلس‌... »، 131، فهرست‌؛ «فرهنگ‌ سلطنتی‌»، همانجا). این‌ شهر دارای‌ آب‌ و هوایی‌ خشك‌ و گرم‌ است‌ و رودخانۀ بناس‌ از كنار آن‌ می‌گذرد. پالنپور از مراكز بازرگانی‌ و فرآوری‌ محصولات‌ كشاورزی‌ است‌ و در گذشته‌ شكارگاههای‌ یوزپلنگ‌ آن‌ شهرت‌ داشته‌ است‌ (گجراتی‌، 1 / 125؛ بریتانیكا، IX / 73).
جمعیت‌ این‌ شهر كه‌ در اواخر سدۀ 13ق‌ / 19م‌، 17هزار تن‌ بود، در 1981م‌ به‌ حدود 61 هزار تن‌ و در 1383ش‌ / 2004م‌ به‌ حدود 117 هزار تن‌ رسیده‌ است‌. یكی‌ از دلایل‌ افزایش‌ جمعیت‌ این‌ شهر را می‌توان‌ موقعیت‌ تجارتی‌ آن‌ دانست‌ (ركلو، VIII / 276؛ بریتانیكا، همانجا؛ «فرهنگ‌ جهانی‌»).
پیشینۀ تاریخی‌: دیرینگی‌ این‌ شهر به‌ سدۀ 2ق‌ / 8م‌ باز می‌گردد. بنا به‌ روایتی‌ این‌ شهر محل‌ پرورش «ونراجا» بنیان‌گذار سلسلۀ «چاوده‌» در «آنهیلواده‌» بوده‌ است‌. در سدۀ 13م‌ این‌ شهر با نام «پرهلادن‌ پاتن‌» مركز دولت‌ پرهلادن‌ دِئو بوده‌ است‌. پس‌ از آن‌، شهر یك‌ دورۀ فترت‌ را پشت‌ سر گذاشت‌، تا آنكه‌ در سدۀ 8ق‌ / 14م‌ در دورۀ چوهانها شهر رونق‌ خود را بازیافت («فرهنگ‌ سلطنتی‌» 354-355، XIX / 348؛ «اپالنپور،حمدآباد»).
در اواخر سدۀ 10ق‌ / 16م‌ پالنپور و دیسا به‌ تصرف‌ لوهانیهای‌ افغانی‌ تبار درآمد كه‌ بعدها به‌ جالوریها (جهالوری‌) معروف‌ شدند. در زمان‌ حكومت‌ غزنی‌خان‌ جالور كه‌ در 1589-1590م‌ از جانب‌ اكبر شاه‌ دیوان‌ لاهور را داشت‌، برادر وی‌، ملك‌ فیروزخان‌ پالنپور و دیسا را تسخیر كرد و شهر پالنپور را مركز حكومت‌ خود قرار دارد («فرهنگ‌ سلطنتی‌»، XIX, 353) و در 1006ق‌ / 1597 م‌ عنوان «دیوان‌» از اكبرشاه‌ (حك‌ 963-1014 ق‌ / 1556-1605م‌) دریافت‌ كرد. در 1093ق‌ / 1682م‌ اورنگ‌ زیب‌ جالور و ساچر را بر قلمرو آنان‌ افزود، اما در 1110ق‌ / 1698م‌ دو ناحیۀ اخیر از دیوان‌ پالنپور جدا شد («مجموعه‌...»، VI / 96).
روابط بریتانیا با دولت‌ پالنپور از 1224 ق‌ / 1809 م‌ آغاز گردید. در این‌ سال‌ پرداخت‌ مالیات‌ به‌ دولت‌ گائكوار به‌ وساطت‌ بریتانیا بر دولت‌ پالنپور تحمیل‌ شد (همانجا؛ «فرهنگ‌ سلطنتی‌»، XIX / 347؛ EI2). در 1227ق‌ / 1812م‌ ملك‌ فیروزخان‌، فرمانروای‌ ایالت‌ پالنپور در نبرد با گروهی‌ از «جامه‌ داران‌» سند كشته‌ شد و پسر او، فتح‌ خان‌ نیز كه‌ خردسال‌ بود، در این‌ نبرد به‌ اسارت‌ درآمد و عموی‌ او شمشیرخان‌ حاكم‌ سابق‌ دیسا كه‌ فیروزخان‌ در 1794م‌ او را از كار بركنار كرده‌ بود، با حمایت‌ جامه‌ داران‌ سند به‌ جای‌ فیروزخان‌ بر مسند قدرت‌ نشست‌. اما فتح‌ خان‌ به‌ كمك‌ دولتهای‌ بریتانیا و گائكوار به‌ سرپرستی‌ عمویش‌ شمشیرخان‌ جانشین‌ پدر شد(«مجموعه‌»، همانجا). به‌سبب‌ رفتارهای‌ نامناسب‌ شمشیرخان‌، فتح‌ خان‌ در 1231 ق‌ / 1816 م‌ از دولت‌ انگلستان‌ درخواست‌ مداخله‌ كرد و سرانجام‌ مقرر شد مأموری‌ از گائكوار تحت‌ نظارت‌ انگلستان‌ بر دیوان‌ پالنپور سرپرستی‌ كند و در ازای‌ آن‌، دیوان‌ پالنپور، هر ساله‌ 250 سواره‌ نظام‌ و 100 پیاده‌ نظام‌ به‌ گائكوار تحویل‌ دهد. این‌ پیمان‌ در 1264 ق‌ / 1848 م‌ لغو گردید (همانجا). فتح‌ خان‌ در 1854م‌ درگذشت‌ و پسرش‌ زروارخان‌بر جای‌ اونشست‌.شِرمحمدخان‌ جانشین‌ زروارخان‌ در 1879م‌ با عبور راه‌ آهن‌ راجپوت‌ از خاك‌ خود موافقت‌ كرد و به‌ موجب‌ آن‌، تسلط بر بخشی‌ از سرزمینهای‌ تحت‌ فرمان‌ خود را از دست‌ داد (همان‌، VI / 96-97).
ایالت‌ پالنپور در 1896-1897م‌ دچار طاعون‌ شد و صدمات‌ بسیار بر آن‌ وارد آمد («فرهنگ‌ سلطنتی‌»، همانجا). در 1328ق‌ / 1910م‌ فرمانروای‌ پالنپور عنوان‌ نواب‌ را دریافت‌ كرد و تا 1326ش‌ / 1947م‌ كه‌ ایالتهای‌ نواب‌ نشین‌ در اتحادیۀ هند ادغام‌ شدند، پالنپور به‌ دست‌ فرمانروایان‌ جالوری‌ اداره‌ می‌شد (EI2).

مآخذ

گجراتی‌، علی‌محمد، مرآة احمدی‌، بمبئی‌، 1306ق‌؛
نیز:

Britannica, micropaedia, 1989;
Britannica Atlas, Chicago, 1996;
A Collection of Treaties, Engagements and Sanads, Delhi, 1983;
EI2;
The Imperial Gazetteer of India, New Delhi, 1973;
«Palanpur, Ahmedabad», www. ahmedabad.com / travel / cities / pameh._htm;
X Palanpur, Jain Heritage ...», www.Jainheritagecentres.com / gujarat / palanpur.htm;
Reclus, E., Nouvelle géographie universlle, Paris, 1885;
The World Gazetteer, www. world-gazetteer. com / d / d _ in _ gj. htm.

پرویز امین‌