آخرین بروز رسانی : سه شنبه 20 خرداد 1399 تاریخچه مقاله
بیله سَوار، شهرستان و شهری در استان اردبیل.
بیله سَوار، شهرستان و شهری در استان اردبیل.
شهرستان بیلهسوار
این شهرستان قسمت وسیعی از دشت مغان را تشكیل میدهد (قاسمی، 177) و از شمال و خاور به جمهوری آذربایجان، از جنوب خاوری و جنوب به حومۀ گرمی، و از باختر به پارسآباد محدود است ( فرهنگ جغرافیایی آبادیها...، 4 / 12). مساحت آن 945‘1كمـ2، و دارای 2 بخش، 4 دهستان و 353 آبادی است ( آمارنامه ... ، 10). برطبق سرشماری 1375 ش این شهرستان 584‘59 نفر جمعیت داشته است كه از این شمار 116‘19 نفر در مناطق شهری، و 468‘40 نفر در مناطق روستایی زندگی میكردند ( سرشماری ... ، شانزده). بنابراین، میتوان نتیجه گرفت كه این شهرستان دارای بافت روستایی است. شغل اصلی و اساس اقتصاد شهرستان بیلهسوار مبتنی بر كشاورزی و دامداری است. كشاورزی بیلهسوار به سبب داشتن خاك حاصلخیز، آب و هوای مناسب و وجود رودخانه از رونق فوقالعاده برخوردار است. محصول عمدۀ آن گندم و جو است. بیلهسوار در زمینۀ پرورش دام از قبیل گوسفند و بز نیز به سبب سابقۀ طولانی عشایر كوچندۀ منطقه ــ بهویژه شاهسونها ــ واجد اهمیت است ( فرهنگجغرافیاییآبادیها،4 / 13). آب و هوای بیلهسوار در تابستانها گرم و در سایر فصول به ویژه در زمستانها معتدل و مطبوع است و به علت نزدیكی به دریای خزر و ارتفاع كم در ردیف مناطق نیمه مرطوب است (قاسمی، 179). رودخانههای مهم بیلهسوار بالهارود و آق بیگلر است (همانجا). این شهرستان جزو مناطق مهم قشلاقی ایل شاهسون به شمار میرود (شاهسوند، 42). بیلهسوار در تیرماه 1370 به شهرستان تبدیل شد ( فرهنگجغرافیایی آبادیها، 4 / 12).
وجه تسمیه
دربارۀ نامگذاری بیلهسوار نظریات مختلفی است. «بیله» به معنای خشكی میان دو رودخانه است و بیله سوار مردمی را گویند كه ساكن بیله هستند (خاماچی، 245؛ نیز نک : برهان ... ، ذیل بیله). «بیله» به صورت پیشوندگونه در نام برخی نقاط دیگر نیز دیده میشود، مانند بیله درق در حوالی اردبیل، بیله ده از توابع خلخال و بیله سوار از توابع ماكو و بیلهوار از توابع خوی (نک : فرهنگ جغرافیایی ایران، 4 / 104-105). حمدالله مستوفی این نام را منتسب به امیری از آل بویه ــ ملقب به پیله سوار ــ میداند كه بانی این شهر بوده است (ص 90-91). شهر بیلهسوار: این شهر كه مركز شهرستان بیلهسوار است ( نشریه ... ، 8)، در °48 و ´21 طول شرقی و °39 و ´23 عرض شمالی واقع شده است (مفخم، 1 / 83) و در 1375ش دارای 040‘13 نفر جمعیت بوده است ( سرشماری، چهل).
پیشینۀ تاریخی
از بیلهسوار در منابع تاریخی پیش از اسلام نامی برده نشده است، اما سكههای یافت شده در تپههای پیرامون آن قدمت آبادانی این ناحیه را به دوران اشكانیان و پیش از آن میرساند ( فرهنگجغرافیایی آبادیها، 4 / 14). چنانكه گفته شد، حمدالله مستوفی (همانجا) پیشینۀ بنای شهر را به دورۀ آل بویه میرساند. به علت ویژگیهای طبیعی بیله سوار، این منطقه موردتوجه اقوام چادرنشین مانند تركان و مغولان بوده است. در دورۀ ایلخانیان بیلهسوار از مراكز نظامی مغولان به شمار میرفته است (نک : رشیدالدین، 2 / 1135، جم ؛ ابوالقاسم، 43). در 683ق / 1284م احمد تكودار، ایلخان مغول با 80 هزار سپاهی از بیلهسوار مغان به مقابلۀ ارغون كه داعیۀ ایلخانی داشت، شتافت (رشیدالدین، 2 / 1135-1136). بیلهسوار پس از دورۀ مغول توسعۀ چندانی نیافت و در منابع تاریخی دورههای بعدی نامی از آن برده نشد، لیكن در اوایل سدۀ 13ق / 19م در دورۀ جنگهای ایران و روس و تغییراتی كه در مرزهای شمال غربی ایران با روسیه صورت پذیرفت، بیلهسوار میان ایران و روسیه به دو پاره تقسیم شد و شهر بیله سوار در منطقۀ مرزی ایران و روسیه واقع گردید. شهركی نیز به همین نام در خاك روسیه وجود داشت كه در 1317ش / 1938م به پوشكین تغییر نام داد («دائرةالمعارف ... »، II / 164)؛ اما پس از فروپاشی شوروی و تشكیل جمهوری آذربایجان این شهرك نام گذشتۀ خود را بازیافت (نک : «اطلس ... »، 84).