بهرتپور

بَهَرَتْپور، شهر و شهرستانی‌ در ایالت‌ راجستان‌ هند. این‌ شهرستان‌ با 100‘8 كمـ2 مساحت‌ میان‌ °26 و ´43 تا °27 و ´50 عرض‌ شمالی‌ و °76 و ´53 تا °77 و ´48 طول‌ شرقی‌ در شرق‌ ایالت‌ راجستان‌ واقع‌ است («اطلس‌...»، 112؛ بریتانیكا،I /1042؛ آسیاتیكا، I /339). بهرتپور از لحاظ جمعیتی‌ دارای‌ بافتی‌ روستایی‌ است‌. در 1369ش‌ /1990م‌ از 000‘290‘2 تن‌ جمعیت‌ آن‌، 000‘830‘1 تن‌ در مناطق‌ روستایی‌ و 460 هزار تن‌ در مناطق‌ شهری‌ اقامت‌ داشته‌اند («اطلس‌»، 155).
بهرتپور پوشیده‌ از دشتهای‌ پهناوری‌ است‌ كه‌ تپه‌ ماهورهایی‌ در نواحی‌ شمالی‌ و جنوبی‌ آن‌ دیده‌ می‌شود و با 3 رودخانۀ فصلی‌ بان‌گانگا، روپارل‌ و گامبهر ــ كه‌ سدهایی‌ بر روی‌ آنها بستـه‌ شـده‌ اسـت‌ ــ آبیاری‌ می‌شود («بهرتپور»؛ بریتانیكا، همانجا). بهرتپور از مراكز عمدۀ كشاورزی‌ و صنعتی‌ هند به‌ شمار می‌رود. مهم‌ترین‌ محصولات‌ كشاورزی‌ آن‌ اینهاست‌: غلات‌، بنشن‌، دانه‌های‌ روغنی‌، كتان‌، نیشكر، تنباكو، فلفل‌ قرمز و سیب‌زمینی‌. از مهم‌ترین‌ صنایع‌ این‌ شهر روغن‌كشی‌، فلزكاری‌، ماشین‌سازی‌ و صنایع‌ دستی‌ را می‌توان‌ نام‌ برد (همانجاها).
مركز این‌ شهرستان‌ شهر تاریخی‌ بهرتپور است‌. این‌ شهر كه‌ در گذشته‌ به‌ دروازۀ شرقی‌ راجستان‌ موسوم‌ بود، در °27 و ´13 عرض‌ شمالی‌ و °77 و ´28 طول‌ شرقی‌ و در ارتفاع‌ 182 متری‌ از سطح‌ دریا واقع‌ است‌ («بهرتپور»؛ «بهرتپور، صفحه‌...»). در 1383ش‌ /2004م‌ جمعیت‌ شهر بهرتپور 600‘216 تن‌ برآورد شده‌ است («فرهنگ‌ جهانی‌»).

پیشینۀ تاریخی‌

بر پایۀ آثار بر جای‌ مانده‌ و سنگ‌ نوشته‌ای‌ كه‌ در نزدیكی‌ بهرتپور یافت‌ شده‌ است‌، تاریخ‌ این‌ منطقه‌ به‌ سده‌های‌ پیش‌ از ظهور اسلام‌ می‌رسد (موهان‌، 46؛ مجومدار، «هند...»، 130). مقارن‌ با سدۀ 5ق‌ /11م‌ بخش‌ شمالی‌ ناحیۀ بهرتپور تحت‌ استیلای‌ راجپوتهای‌ تونوار، و بخش‌ جنوبی‌ آن‌ در قلمرو راجپوتهای‌ جادُن‌ ــ كه‌ مركزشان‌ بیانه‌ بود ــ قرار داشت («فرهنگ‌ سلطنتی‌...»، VIII /74). در لشكركشی‌ سلطان‌ محمود غزنوی‌ (حك‌ 389-421ق‌ /999-1030م‌) به‌ هند، به‌ روایات‌ محلی‌ این‌ شهر با فرماندهی‌ دو برادر به‌ نامهای‌ سیدجمال‌الدین‌ و علاءالدین‌ كه‌ نسب‌ خود را به‌ امام‌ جعفر صادق‌(ع‌) می‌رساندند، در 3 ساعت‌ گشوده‌ شد؛ از این‌ رو، «پهرسر» (پهر به‌ معنای‌ 3 ساعت‌ و سر به‌ معنای‌ گشوده‌) نام‌ گرفت‌ (همانجا؛ EI2, I /1192)؛ اما دیری‌ نپایید كه‌ دوباره‌ به‌ تصرف‌ راجپوتها درآمد («فرهنگ‌ سلطنتی‌»، همانجا). در اواخر سدۀ 6ق‌ /12م‌ سلطان‌ غیاث‌الدین‌
محمد غوری‌ (حك‌ 558-599ق‌ /1163-1203م‌) بر این‌ ناحیه‌ چیره‌ شد و به‌ مدت‌ 5 سده‌ در دست‌ غوریان‌ باقی‌ ماند؛ تا اینكه‌ ظهیرالدین‌ محمد بابر(888-937ق‌ /1483-1531م‌) این‌ ناحیه‌ را فتح‌ كرد (EI2، همانجا).
تاریخ‌ نوین‌ بهرتپور با تأسیس‌ ایالت‌ بهرتپور توسط برج‌ در اواخر دورۀ حكومت‌ اورنگ‌ زیب‌ (1068- 1118ق‌) آغاز می‌شود. او كوشید تا دولتی‌ مستقل‌ تشكیل‌ دهد، اما موفق‌ نشد و در جنگ‌ با سپاه‌ سلطنتی‌ كشته‌ شد (همانجا؛ «فرهنگ‌ سلطنتی‌»، VIII /75). در دورۀ حاكمیت‌ سورَج‌ مَل‌ قدرت‌ مهاراجه‌ نشین‌ بهرتپور به‌ اوج‌ خود رسید و او شهر كنونی‌ بهرتپور را بنیاد نهاد (نک‌ : مجومدار، «تاریخ‌...»، 543-542؛ «مجموعه‌...»، III /341؛ «فرهنگ‌ سلطنتی‌»، VIII /75-76؛ «بهرتپور»). پس‌ از او 5 پسر وی‌ به‌ ترتیب‌ بر بهرتپور حكومت‌ كردند. در دورۀ فرمانروایی‌ نوال‌ سینگ‌، سومین‌ فرزند او، برادر كهترش‌ بر او شورید و متصرفات‌ برادر را بجز دژ بهرتپور به‌ تصرف‌ درآورد. در 1220ق‌ /1805م‌ به‌ هنگام‌ حاكمیت‌ رنجیت‌ سینگ‌ بر بهرتپور، یكی‌ از مخالفان‌ انگلیسیها در دژ بهرتپور پناهنده‌ شد و رنجیت‌ سینگ‌ از تسلیم‌ او به‌ نیروهای‌ انگلیسی‌ خودداری‌ كرد. نیروهای‌ انگلیسی‌ با دادن‌ 3 هزار كشته‌ عقب‌نشینی‌ كردند، اما در نهایت‌ دژ بهرتپور به‌ تصرف‌ انگلیسیها درآمد («مجموعه‌»، III /341-342؛ مجومدار، «همان‌»، 705).
در 1238ق‌ /1823م‌ راجه‌ رانذیر سینگ‌، حاكم‌ بهرتپور درگذشت‌؛ اما چون‌ پسری‌ نداشت‌، برادرش‌ بالدئوسینگ‌ خود را جانشین‌ وی‌ خواند و با پذیرش‌ تابعیت‌ انگلیسیها از آنها درخواست‌ كرد تا حكومت‌ او را به‌ رسمیت‌ بشناسند (همو، «برتری‌...»، 27). یك‌ سال‌ بعد در جریان‌ شورشهایی‌ كه‌ برضد انگلستان‌ به‌ راه‌ افتاد، او از فرصت‌ استفاده‌ كرد و دژ بهرتپور را بازپس‌ گرفت‌، اما نیروهای‌ انگلیسی‌ پس‌ از 5 هفته‌ محاصرۀ دژ، توانستند آنجا را تسخیر كنند (دانبار، 457-458).
در 1279ق‌ /1862م‌ حاكم‌ بهرتپور رسماً تابعیت‌ دولت‌ بریتانیا را پذیرفت‌ و در 1313ق‌ /1895م‌ ایالت‌ بهرتپور با مدیریت‌ یك‌ شورا زیرنظر نمایندۀ سیاسی‌ انگلستان‌ قرار گرفت‌ و در 1308ش‌ / 1929م‌ تجدید سازمان‌ یافت («مجموعه‌»، III /342, 343, 345).

مآخذ

Asiatica;
An Atlas of India, Delhi, 1990;
«Bharatpur», www. bharatpur. nic. in /history 2. htm;
«Bharatpur, India Page», www. calle. com /world /1N /24 /Bharatpur. html;
Britannica, micropaedia, 1978;
A Collection of Treaties, Engagements and Sanads, ed. C.U.Aitchison, Delhi, 1983;
Dunbar, G., A History of India, London, 1943;
EI²;
The Imperial Gazetteer of India, New Delhi, 1972;
Majumdar, R. C., An dvanced History of India, London, 1958;
id, Ancient India, Delhi, 1960;
id, British Paramountcy and Indian Renaissance, Bombay, 1970;
Mohan, M. V., The North-West India, Ludhiana, 1974;
The World Gazetteer, www. world-gazetteer. com /d /d_in_rj.htm.

پرویز امین‌