بهاولپور

بَهاوَلْپور، شهر و شهرستانی‌ به‌ همین‌ نام‌ در استان‌ پنجاب‌ پاكستان‌. پیش‌ از استقلال‌ پاكستان‌ بهاولپور یكی‌ از استانهای‌ هند به‌ شمار می‌رفت‌ و مركز آن‌ شهر بهاولپور بود. این‌ شهر منسوب‌ به‌ بنیان‌گذار آن‌ نواب‌ بهاول‌ خان‌ است‌.
بهاولپور در شمال‌ و شرق‌ بیابان‌ خشك‌ راجپوتانا، و در جنوب‌ رودخانه‌های‌ ستلج‌، پنجند و سند، و در مركز پاكستان‌ قرار دارد (نک‌ : میراث‌...، 209؛ حسینی‌ منشی‌، 1/621؛ یاپ‌، 177). شهرستان‌ بهاولپور در 1334ش‌/1955م‌ با وسعتی‌ حدود 830‘24كمـ2 از 3 شهر بهاولپور، بهاول‌نگر و رحیم‌یارخان‌ تشكیل‌ یافت‌ (نک‌ : بریتانیكا، I/799). در 1360ش‌/1981م‌ جمعیت‌ شهر بهاولپور 178 هزار، و شهرستان‌ 000‘447‘1نفر بوده‌ است‌ (همانجا).
اقتصاد این‌ شهرستان‌ از قدیم‌ وابسته‌ به‌ آب‌ رودخانه‌ها بوده‌ (استیونز، 43؛ فلدمن‌، 64)، و به‌ همین‌ سبب‌، شبكۀ كانالهای‌ آب‌ به‌ درازای‌ 7 هزار كمـ از اواخر سدۀ 19م‌ در آنجا احداث‌ شده‌ كه‌ در كنار آنها مراكز مسكونی‌ از جمله‌ منچین‌ آباد پدید آمده‌ است‌ (نک‌ : ركلو، VIII/226). در این‌ منطقه‌ گندم‌، حبوبات‌، پنبه‌، نیشكر و خرما كشت‌ می‌شود و گوسفند و گاو پرورش‌ می‌یابد، به‌ گونه‌ای‌ كه‌ پشم‌ آنها به‌ سایر نقاط صادر می‌گردد. قالی‌بافی‌ و تولید پارچه‌های‌ ابریشمی‌ و ظروف‌ سفالین‌ هم‌ در بهاولپور رواج‌ دارد و صدور پارچۀ ابریشمی‌ به‌ افغانستان‌ و آسیای‌ مركزی‌ از گذشته‌ یكی‌ از منابع‌ درآمد این‌ ناحیه‌ بوده‌ است‌ (همو، نیز بریتانیكا، همانجاها).
ساكنان‌ بهاولپور از نژاد جت‌، و طبقۀ حكمرانان‌ پیشین‌ آن‌ از قبیلۀ داوودپوترا بودند كه‌ خود را از فرزندان‌ خلفای‌ عباسی‌ مصر می‌دانستند، و بعضی‌ گمان‌ دارند منظور خلفای‌ فاطمی‌ مصر بوده‌ است‌ (نک‌ : فلدمن‌، یاپ‌، همانجاها).
محل‌ شهر بهاولپور را گاهوارۀ فرهنگ‌ و تمدن‌ كهن‌ دانسته‌، و آورده‌اند كه‌ رودخانه‌ای‌ از آن‌ می‌گذشته‌ است‌ كه‌ امروزه‌ آن‌ را رودخانۀ گم‌شده‌ می‌نامند (میراث‌،همانجا). بهاول‌خان‌ این‌منطقه‌ را در 1163ق‌/1750م‌ به‌عنوان‌ پاداش‌ خدمات‌ به‌ حكومت‌ ملتان‌، دریافت‌ كرد و آن‌ را مركز حكومتی‌ قرار داد كه‌ خود و فرزندانش‌ حدود 200 سال‌ بر آن‌ حكم‌ راندند (نک‌ : عبدالرشید، 239؛ میراث‌، همانجا). حكومت‌ بهاولپور در سالهای‌ بعد از 1830م‌ تنها شامل‌ منطقۀ پنجاب‌ بود كه‌ امپراتوری‌ سیك‌، قادر به‌ گشودن‌ آن‌ نشد (نک‌ : رُزبری‌، 80؛ «تاریخ‌...»، IX/286-287). اولین‌ پیمانهای‌ حكومت‌ بهاولپور با دولت‌ انگلیس در دهۀ 1830م‌ امضا شد (نک‌ : یاپ‌، 217؛ برجس‌، 329) كه‌ طبق‌ آن‌ بهاولپور سلطۀ انگلستان‌ را به‌ رسمیت‌ شناخت‌ و همكاری‌ با آن‌ دولت‌ را پذیرفت‌ و در مقابل‌ دولت‌ انگلستان‌ موجودیت‌ بهاولپور را تضمین‌ كرد (همو، 336). این‌ پیمان‌ به‌ تسلط كامل‌ انگلستان‌ بر بهاولپور (1265ق‌/1849م‌) انجامید (رزبری‌، 139-140). این‌ منطقه‌ پس‌ از تأسیس‌ دولت‌ پاكستان‌ در 1333ش‌/1954م‌ به‌ آن‌ كشور ملحق‌ گردید (میراث‌، همانجا).
شهر بهاولپور دارای‌ یك‌ دانشگاه‌ اسلامی‌ است‌ كه‌ در 1354ش‌/1975م‌ تأسیس‌ شد (بریتانیكا، همانجا). در این‌ منطقه‌ دژها و دیگر بناهای‌ تاریخی‌ بسیاری‌ وجود دارد كه‌ قریۀ باستانی‌ اُچ‌ در 75 كیلومتری‌ شهر بهاولپور از جملۀ آنهاست‌. پیشینۀ تاریخی‌ این‌ قریه‌ را به‌ نیمۀ هزارۀ نخست‌ قبل‌ از میلاد می‌رسانند (میراث‌، 209-211).

مآخذ

حسینی‌ منشی‌، محمود، تاریخ‌ احمد شاهی‌، به‌ كوشش‌ دوست‌ مراد سید مرادُف‌، مسكو، 1974م‌؛
فلدمن‌، هربرت‌، سرزمین‌ و مردم‌ پاكستان‌، ترجمۀ عبدالحسین‌ شریفیان‌، تهران‌، 1349ش‌؛
میراث‌ جاودان‌، به‌ كوشش‌ كمال‌ حاج‌ سیدجوادی‌، اسلام‌آباد، 1370ش‌؛
نیز:

Rashid, Sh., History of the Muslims of Indo - Pakistan Sub - Continent, Lahore, 1978;
Britannica, micropaedia, 1986;
Burgess, J., The Chronology of Indian History, Delhi, 1975;
A Comprehensive History of India, ed. A. C. Banerjee and D. K. Ghose, People's Publishing House;
Reclus, E., Nouvelle g E ographie universelle, Paris, 1885;
Roseberry, J. R., Imperial Rule in Punjab, New Delhi, 1987;
Stephens, I., Pakistan, London, 1964;
Yapp, M. E., Strategies of British India, Oxford, 1980.

پرویز امین