بورکو

بورْكو، یا بورگو، منطقه‌ای مسلمان‌نشین در شمال چاد. این منطقه 230 هزار كمـ 2 مساحت دارد و از شمال غربی به كوههای تیبِستی، از جنوب شرقی به كوههای اِندی و از جنوب و جنوب غربی به نواحی پست جوراب و بودله محدود است (نک‌ : «اطلس ...»، 199؛EI2).
بیشتر زمینهای بوركو شنزارهایی است كه در اثر وزش بادهای تند، در حركتند («بوركو»). اغلب جمعیت بوركو در نواحی پرآب كه غالباً در نواحی كوهستانی تیبستی در شمال و در دره‌های مجزا از یكدیگر كه صخره‌های آهكی و نامنظم آنها را از هم جدا می كند، ساكنند. این دره‌ها خاك حاصل‌خیزی دارند كه در آن درختان خرما با محصولاتی مرغوب به عمل می‌آید (نک‌ : ناختیگال،II / 406؛ «بوركو»). اهالی بوركو را گروههایی از سیاهان، قبایل بیابان گرد عرب و بربر تشكیل می‌دهد. از مهم‌ترین این گروههای قومی، قبیلۀ نیمه بیابان‌گرد «دزه» و بیابان گرد «بولگدا» را می‌توان نام برد (ناختیگال،I / 263, IV / 406 ).
بوركو تا اواخر سدۀ 13ق / 19م جزو منطقه نفوذ دولت عثمانی بود و این دولت پایگاهی نظامی در آنجا داشت
(همو، I / 182, 425) در 1317ق / 1899م پیرو توافقهای میان دولتهای انگلستان و فرانسه، بوركو جزو منطقۀ نفوذ فرانسه شناخته شد و نیروهای این كشور سرزمینهای صحرا را یكی پس از دیگری تصرف كردند (نک‌ : رایت،117 -116؛ «بوركو»).
سنوسیها كه مهم‌ترین گروه قومی ساكن در این منطقه بودند، در 1329ق / 1911م برای مقابله با خطر نفوذ اروپاییان در بوركو از دولت عثمانی كمك خواستند؛ عثمانیها به حمایت از سنوسیها، پایگاهی نظامی در بوركو برپا كردند، اما به‌سبب پیكار نیروهای عثمانی با سپاه ایتالیا در 1912م، ناگزیر به برچیدن پایگاه و ترك این منطقه شدند. در 1913م سراسر بوركو به اشغال فرانسویان درآمد (نک‌ : رایت، 119-116؛ ناختیگال، I / 425؛EI2).
در دورۀ سلطۀ فرانسویها برچاد، بوركو در منطقۀ نظامی موسوم به «بوركو ـ اندی ـ تیبستی» قرار داشت (ناختیگال، I / 423). با آنکـه چاد در 1339ش / 1960م استقلال یافت، اما فرانسویها تا 1964م از تخلیۀ این منطقۀ نظامی خودداری كردند («افریقا...»،294 ).
امروزه از لحاظ تقسیمات كشوری چاد، استان «بوركو ـ اندی ـ تیبستی» با 350‘600 كمـ 2 مساحت بزرگ‌ترین استان این كشور به شمار می رود. تراكم جمعیت در آن بسیار اندك است و در 1383ش / 2004م جمعیت استان «بوركو ـ اندی ـ تیبستی» حدود 100‘85 تن برآورد شده است («فرهنگ ...»). .

مآخذ

Africa South of the Sahara, 1998, London, 1998;
Atlas of the World, Munich, 1997;
« Borku» , LoveToKnow Free Online Encyclopedia, www. 1911 encyclopedia.org / B / BO / BORKU.htm;
EI²;
Nachtigal, G., Sahara and Sudan, tr. A.G.B. Fisher and H.J. Fisher, London, 1971-1980;
Wright, J., Libya, Chad and the Central Sahara, London, 1989;
The World Gazetteer, www. world-gazetteer.com / home.htm.

پرویز امین