بنور

بَنور، شهری‌ كهن‌ در شرق‌ استان‌ پنجاب‌ هند كه‌ در °30 و ´34 عرض‌ شمالی‌ و °76 و ´43 طول‌ شرقی‌ واقع‌ شده‌ است‌ («اطلس‌...»،I / 14 ).
نام‌ شهر در زبان‌ سنسكریت‌ «وَهْنیور» بوده‌ كه‌ درگذر زمان‌ به‌ صورت‌ بنیور و بنور درآمده‌ است‌. برای‌ نخستین‌بار، بابر در سدۀ 10ق‌ / 16م‌ از این‌ شهر با نام‌ امروزی‌ آن‌ نام‌ برده‌ است‌. در گذشته‌ این‌ منطقه‌ به‌ سبب‌ یاسمنهای‌ سفیدش‌ كه‌ از آن‌ عطر تهیه‌ می‌شده‌، شهرت‌ داشته‌ است‌. شاید به‌ همین‌ سبب‌ است‌ كه‌ برخی‌ از منابع‌ این‌ شهر را با نامِ پُشپانَگری‌ و یا پُشپاوَتی‌، به‌ معنی‌ شهر گلها یاد كرده‌اند؛ اما باید گفت‌ كه‌ امروزه‌ این‌ نام‌ چندان‌ درخور بنور نیست‌ (نک‌ : «فرهنگ‌...»، VI / 414؛ بابر، 419-420؛ EI²). ویرانه‌هایی‌ كه‌ این‌ شهر را در بر گرفته‌ است‌، از قدمت‌ تاریخ‌ آن‌ حكایت‌ دارد («فرهنگ‌»، همانجا).
بنور در لشكركشی‌ سلطان‌ محمود غزنوی‌ به‌ هند در 395ق‌ / 1005م‌ به‌ تصرف‌ سپاهیان‌ او درآمد (كوثر، 18). اهمیت‌ این‌ شهر به‌ دوران‌ حكومت‌ خاندان‌ سادات‌ (817-855ق‌ / 1414-1451م‌) باز می‌گردد. این‌ خاندان‌ نسب‌ خود را به‌ ابوالفرج‌ واسطی‌ می‌رساندند كه‌ گفته‌ شده‌: پس‌ از استیلای‌ هلاكو بر بغداد در 656ق‌ / 1258م‌ به‌ هند مهاجرت‌ كرده‌ است‌. سر دودمان‌ این‌ سلسله‌، خضرخان‌ (حك‌ 817-824ق‌ / 1414-1421) بود كه‌ از جانب‌ امیرتیمور گوركانی‌، حكمرانی‌ ملتان‌ را داشت‌. چون‌ حكام‌ این‌ سلسله‌ در آغاز متكی‌ به‌ تیموریان‌ بودند، نزد طبقات‌ نظامی‌، افغانها و تركان‌ دهلی‌ محبوبیتی‌ نداشتند . سرانجام‌ در 855ق‌ بساط حكمرانی‌ آنان‌ به‌ دستِ بهلول‌ خان‌ لودی‌ از رؤسای‌ طوایف‌ افغان‌ برچیده‌ شد (بازورث‌، 275، 281؛EI²).
ظهیرالدین‌ محمد بابر در 932ق‌ / 1526م‌ در بنور اردو زد و ضمن‌ ستایش‌ زیباییهای‌ طبیعی‌ این‌ منطقه‌ دستور داد تا چارباغی‌ در دهانۀ درۀ پرآب‌ آنجا بسازند (نک‌ : بابر، نیز «فرهنگ‌»، همانجاها). بنور در 1177ق‌ / 1763م‌ به‌ تصرف‌ نیروهای‌ سیك‌ درآمد و در قلمرو دولت‌ پاتیاله‌ قرار گرفت‌ و تا 1335ش‌ / 1956م‌ كه‌ در ایالت‌ پنجاب‌ هند ادغام‌ گردید، تحت‌ تصرف‌ آنان‌ باقی‌ بود (همانجا؛ EI²).
از بزرگانِ این‌ شهر، شیخ‌ آدم‌ بنوری‌ (ه‌ م‌) از مشایخ‌ نقشبندیه‌ است‌ كه‌ در دوران‌ حكومت‌ شاهجهان‌ در سدۀ 11ق‌ / 17م‌ در این‌ شهر می‌زیست‌. شاهجهان‌ كه‌ از نفوذ او در میان‌ مردم‌ بیم‌ داشت‌، او را در 1052ق‌ / 1642م‌ به‌ مكه‌ تبعید كرد (رضوی‌، 209).

مآخذ

بابر، ظهیرالدین‌ محمد، بابرنامه‌، كیوتو، 1995م‌؛
بازورث‌، ك‌. ا.، سلسله‌های‌ اسلامی‌، ترجمۀ فریدون‌ بدره‌ای‌، تهران‌، 1349ش‌؛
كوثر، مظفرعلی‌، تاریخ‌ سادات‌ باهره‌، لاهور، 1407ق‌ / 1987م‌؛
نیز:

Britannica Atlas, Chicago etc., 1996;
EI²;
The Imperial Gazetteer of India, New Delhi, 1908;
Rizvi, A. A., Shah Wali-Allah and His Times, Canberra, 1980.

پرویز امین‌