بنگلور

بَنْگَلور، شهر و مركز ایالت كَرناتاكا (میسورسابق) واقع در جنوب هند.
برخی نام صحیح شهر را بنگالورو دانسته‌اند كه مركب از دو واژۀ «بِنگالو» به معنی لوبیا و «اورو» به معنی شهر است و سبب نام‌گذاری را چنین نقل كرده‌اند: ویرا بَلالۀ دوم، از پادشاهان هویسَلا كه به شكار رفته بود، چون از ملازمان دور افتاد، به كلبۀ پیرزنی پناه برد و پیرزن با لوبیای پخته از او پذیرایی كرد؛ به همین سبب، دهكده‌ای را كه بعدها در این محل ساخته شد، بنگالورو (دهكده لوبیا پخته) خواندند («فرهنگ سلطنتی ...»، VI / 368؛ «بنگلور»، 13).
بنگلور با جمعیتی حدود 300‘547‘4تن (برآورد 1383ش / 2004م) چهارمین شهر بزرگ هند به شمار می‌رود. این شهر در °12 و ´58 عرض شمالی و °77 و ´38 طول شرقی، و در ارتفاع 949متری از سطح دریا واقع شده است و آب و هوایی معتدل دارد ( انکـارتا؛ «فرهنگ جهانی»؛ جانسن، 113).
بنگلور یكی از مراكز عمده صنعتی هند است و مهم‌ترین صنایع آن عبارتند از هواپیماسازی، ماشین‌سازی، صنایع مخابراتی، صنایع الكتریكی، صنایع لوازم چاپ، چرم‌سازی، شیشه‌سازی، داروسازی، صنایع دخانیات، نساجی و چینی‌سازی (حكمت، 477- 478؛ شاملویی، 265)، همچنین بیش از 100شركت رایانه‌ای در زمینۀ تولید نرم‌افزار و سخت‌افزار در این شهر فعالیت دارند ( انکـارتا؛ اینترنشنال، II / 358).
واقع شدن بنگلور بر سر راههای ارتباطی مهم هند بر اهمیت و اعتبار آن افزوده است (همانجا). این شهر یكی از مراكز مهم دانشگاهی هند نیز به شمار می‌رود. دانشگاه بنگلور از 1343ش / 1964م فعالیت خود را آغاز كرد و در زمانی كوتاه گسترش یافت، به گونه‌ای كه امروزه با 375 كالج و بیش از 70مركز تحصیلات تكمیلی، یكی از بزرگ‌ترین دانشگاههای آسیاست (حكمت، 428؛ بریتانیكا، I / 788).

پیشینۀ تاریخی

بر اساس یافته‌های باستان‌شناسی و كشف سكه‌های رومی، پیشینۀ تاریخی شهر به قبل از میلاد مسیح می‌رسد. كتیبه‌ای متعلق به نیمه دوم سدۀ 3ق / 9م در دهكده بِگور در شرق بنگلور كه نام «بنگالورو» در آن دیده می‌شود («فرهنگ سلطنتی»، VI / 363؛ «بنگلور»، همانجا)، حكایت از تاریخ كهن این شهر و ناحیه دارد.
كِمْپه گودای اول (919-977ق / 1513-1569م) حكمران محلی یلاهانکـا در 944ق / 1537م قلعۀ بنگلور را ساخت («فرهنگ سلطنتی»، نیز «بنگلور»، همانجاها) و كمپه گودای دوم (986- 1068ق / 1578- 1658م) 4برج برای مشخص كردن محدودۀ شهر
بنا كرد (همانجا). از 916ق تا 972ق / 1510 تا 1565م پادشاه ویجایانَگَر بنگلور را در اختیار داشت. در 1048ق / 1638م شاه‌جی، پدر شیواجی (د 1091ق / 1680م) نخستین پادشاه مراتهه، شهر را برای محمد عادل شاه (حكـ 1035-1070ق / 1626-1660م)، سلطان بیجاپور فتح كرد و وی نیز بنگلور و چند شهر دیگر را به عنوان جاگیر به او داد (كولكارنی، I / 558). 49 سال بعد، در 1098ق / 1687م سپاهیان اورنگ زیب (حك‌ 1068- 1118ق / 1657-1706م) شهر را تصرف كردند (سركار، 290) و در 1101ق / 1690م اورنگ‌زیب آن را در مقابل 3 «لك» به وُدِیار، حكمرانِ میسور واگذار كرد (هرلك مساوی با 100 هزار است) و او نیز در 1172ق / 1759م آن را به حیدر علی (د 1196ق / 1782م) هدیه داد («بنگلور»، 14).
در جریان سومین جنگ كرناتاكا، حیدرعلی به قلعۀ بنگلور پناه برد و در1174ق / 1761م آن را توسعه داد و مستحكم كرد («فرهنگ سلطنتی»، VI / 369؛ بِوِریج، II / 597). در 1205ق / 1791م، در جریان جنگ سوم میسور (1204-1206ق / 1790-1792م) لرد كُرنْوالیس فرمانده نیروهای انگلیسی، بنگلور را تصرف كرد، اما شهر بار دیگر در اختیار تیپوسلطان (حك‌ 1196-1214ق / 1782-1799م) قرار گرفت (هاتن، 336؛ بوریج، II / 597-598؛ «بنگلور»، همانجا).
پس از كشته شدن تیپوسلطان (1214ق) در جنگ چهارم میسور، انگلیسیها ناحیۀ بنگلور را به ودیار حكمران میسور واگذار كردند («فرهنگ سلطنتی»، XVIII / 183؛ مانسینگه، .(417 در فاصله سالهای 1247- 1298ق / 1831-1881م بنگلور به عنوان مركز اداری و نظامی ‌انگلیسیها در میسور،با نظارت كامل آنان اداره می‌شد و هر چند در 1298ق ادارۀ آن به حكمران میسور بازگردانده شد، اما انگلیسیها تا 1947م (سال استقلال هند) همچنان بر اداره امور شهر نظارت داشتند (بریتانیكا، همانجا؛ «بنگلور»، 18).
در دورۀ زمامداری حیدرعلی و تیپوسلطان كه شیعیان معتقدی بودند، اجرای مراسم عزاداری ماه محرم در بنگلور رواج داشت. امروزه نیز برگذاری این مراسم در بنگلوردارای اهمیت ویژه‌ای است (رضوی، II / 347). از این دوره كاخی در نزدیكی قلعه باقی است كه در 1192-1203ق / 1778-1789م به دستور حیدرعلی ساخته شد و در زمان تیپوسلطان كامل گردید. این كاخ بیشتر از چوب ساخته شده، و با نقاشیهای زیبای روی دیوارها و سقف تزیین گردیده است. لال باغ نیز كه در 1173ق / 1760م به فرمان حیدر علی در شرق قلعۀ بنگلور ساخته شد، از دیگر آثار برجای مانده از این دوره است («فرهنگ سلطنتی»، VI / 369).

مآخذ

حكمت، علی‌اصغر، سرزمین هند، تهران، 1337ش؛
شاملویی، حبیب‌الله، جغرافیای كامل جهان، تهران، 1363ش؛
نیز:

«Bangalore Through the Ages», Bangalore, IT, www.bangaloreit. com / html / govtinformation / censuspaper2 / papar-2%20Chaptar-2.pdf;
Beveridge, H., A Comprehensive History of India, London, 1871;
Britannica micropaedia, 1978;
Encarta Reference Library, 2003;
Hutton, W. H., «Tipu Sultan», The Cambridge History of India, New Delhi, 1928, vol. V;
The Imperial Gazetteer of India, New Delhi, vol. VI, 1908, vol. XVIII / 1979;
International;
Johnson, B. L. C., Geographical Dictionary of India, New Delhi, 2002;
Kulkarni, A. R., «The Marathas», History of the Medieval Deccan (1295-1724), Andhra Pradesh, 1974;
Mansingh, S., Historical Dictionary of India, New Delhi, 1998;
Rizvi,A.A., A Socio-Intellectual History of Isna؛
Ashari Shi 'is in India, Canberra, 1986;
Sarkar, J., «Aurangzib», The Cambridge History of India, New Delhi, 1987, vol, IV;
The World Gazetteer, www. world - gazetteer. com / d / d_in_ka. htm.

هدی سیدحسین‌زاده