بُشْرویه، بخش و شهری در شهرستان فردوس واقع در جنوب استان خراسان. بشرویه درگذشته از توابع طبس بود (مَگْرِگر، I / 143؛ جلالی، 113).
بخش بشرویه
این بخش با مساحتی حدود 939 ‘5 كمـ2، از شمال به بجستان، از خاور به حومه فردوس، از جنوب به حومۀ طبس و از باختر به دستگردان محدود است ( آمارنامه... ، 8؛ فرهنگ آبادیها...، صد و شصت و شش). تنها رود قابل ذكر این بخش كال نمك است (جعفری، رودها... ، 382-383). از مهمترین كوههای این بخش نیزار (بلندترین قله آن 912 ‘2متر، قس: نقشه...، 147 ‘2متر) و دنباله آن در جنوب، كوه جمات (بلندترین قله آن 740 ‘2متر) قابل ذكر است ( فرهنگ جغرافیایی آبادیها... ، 6؛ جعفری، كوهها...، 178، 542). بُشرویه و تون (فردوس) در حاشیه شمالی بیابانی واقع شدهاند كه حدّ جنوبی آن نای بند است (مستوفی، 266). طول گسل نایبند حدود 600 كم است و از بشرویه تا بم امتداد دارد. احتمالاً فرورفتگی كویر بجستان و بشرویه نیز با این گسل مربوط است (درویشزاده، 186). دو زلزله مهم طی یك دورۀ 76 ساله (1279-1355ش / 1900-1976م) در طول این گسل روی داده كه مراكز آنها شهداد و طبس بوده است (همانجا). بخش بشرویه در 1329ش دارای 569 ‘9نفر جمعیت بوده ( فرهنگ جغرافیایی ایران، 9 / 58)، ولی در 1375ش به 027 ‘9نفر (118 ‘2خانوار) كاهش یافته است ( سرشماری...، شناسنامه، 14). اقتصاد این بخش برپایه كشاورزی و قالیبافی نهاده شده است؛ در كنار كشاورزی دامداری نیز صورت میگیرد ( فرهنگ جغرافیایی آبادیها، 7). از مهمترین محصولات این بخش زعفران، دانههای روغنی، پنبه، گندم، جو، زیره، انار، پسته، بادام و گردو را میتوان نام برد. 3 محصول نخست، و همچنین قالیچه به مناطق دیگر صادر میشود (همانجا). اهالی بخش به زبان فارسی با گویش محلی تكلم میكنند و پیرو مذهب تشیع هستند (همان، 6). بشرویه دارای 3 دهستان به نامهای اِرِسْك، رقه و علی جمال است (معصومعلیشاه، 3 / 716؛ سازمان... ، 21).
شهر بشرویه
بشرویه مركز بخشی به همین نام، در ◦57 و′27 طول شرقی و◦33 و′54 عرض شمالی در 880 متری از سطح دریا قرار گرفته است (مفخم، 1 / 67؛ نك : پاپلی، 101). جمعیت این شهر در 1375ش بالغ بر 420 ‘11نفر (579‘2 خانوار) برآورد شده است ( سرشماری، نتایج، چهل و دو). در 1316ش درباره این شهر چنین گفته شده است: «عمر بشرویه چندان نیست و قریب 400 سال از احداث آن میگذرد» (ریاضی، 115). میر محمدخان عرب، حاكم طبس (ح 1200ق / 1786م) و برادرش میرحسنخان، بر گرد بشرویه حصاری كشیدند (همو، 116). مگرگر در سدۀ 13ق / 19م طرحی ساده از بافت قدیم بشرویه را كه شامل دروازهها، برجهای پرشمار، بارو و ارگ (قلعه) آن است، در كتاب خود ترسیم كرده است (نك : .(I / 141 مساحت این قلعه بزرگ حدود 7 / 16 هكتار بود (همانجا). معصوم علیشاه در 1316ق از بشرویه دیدن كرده، و چنین نوشته است: «حصار مخروبهدارد و به قدر 000 ،2باب خانه در اوست، اگرچه ازتون (فردوس) كوچكتر است، اما مردمانش با ثروت و به تربیت نزدیكترند» (3 / 715-716). همو از آب انبار و مسجدی تاریخی در بشرویه نام میبرد كه كتیبههای مورَّخ 979 و 1030ق بر آنها نصب شده بود (3 / 716). در 1288ق / 1871م بر اثر خشكسالی و قحطی در بشرویه بیش از هزار تن جان باختند (مگرگر، .(I / 142 این شهر مهد بزرگان و علمایی چند بوده است، از جمله: ملاعبدالله تونی بشروی (د 1071ق)، حسن بن محمدباقر حسینی (د ح 1347ق) از بزرگان شیعه (افندی، 3 / 237-239؛ دایرۃالمعارف...، 3 / 254)، و نیز بدیعالزمان فروزانفر (د 1349ش) (بامداد، 5 / 36-37؛ باستانی، 201، 564؛ شفیعی، 9-21).